Lucas, evangelist († 1e eeuw)

Lukas, evangelist (ook van Achaia), Boëthië, Griekenland

Persoonsgegevens

Lukas is de naam die van oudsher wordt gegeven aan de schrijver van het derde evangelie. Blijkens de eerste zin is het opgedragen aan een zekere Theófilus. Omdat het boek van de Handelingen der Apostelen is opgedragen aan diezelfde Theófilus, wordt Lukas ook beschouwd als de schrijver van dat bijbelboek.

Over Lukas zelf is weinig bekend. Volgens de overlevering was hij afkomstig uit de Syrische stad Antiochië, waarschijnlijk van heidense afkomst. Dat baseert men niet alleen op het feit dat zijn evangelie bestemd was voor Jezus’ leerlingen die van niet-joodse afkomst waren, maar ook op het feit dat Paulus hem uitdrukkelijk niet noemt als een leerling uit de besnedenen. Men neemt aan dat hij de Lukas was die in het gezelschap van Paulus meereisde. De grote apostel noemt hem in zijn brieven drie keer. Hij houdt Paulus gezelschap tijdens diens eerste gevangenschap: “U groet Epafras, mijn medegevangene in Christus, alsmede Markus, Aristarchus, Demas en Lukas, allen medewerkers van mij” (Filemon 24). In zijn brief aan de christengemeente te Kolosse noemt Paulus hem weer, nu alleen met Demas: “U groet mijn vriend Lukas, de arts, en Demas” (Kolossenzen 04,14). Zou hij ook Paulus’ lijfarts geweest zijn? Ook als de grote apostel in Rome gevangen zit, is Lukas in zijn buurt te vinden: “Demas heeft mij in de steek gelaten. [-] Alleen Lukas is bij me” (2 Timotheus 04,10.11).

Dat Lukas een trouwe metgezel was, wordt nog eens versterkt door het feit dat sommige stukken in de Handelingen, waarin Paulus een hoofdrol vertolkt, in de wij-vorm geschreven zijn. Alsof Lukas er zelf bij was.

Latere tradities veronderstellen, dat hij behoorde tot de (twee-en)zeventig leerlingen die Jezus voor zich uit zond naar alle plaatsen waarheen Hij zelf dacht te gaan (Lukas 10,01). Gezien zijn Griekse naam, menen anderen dat hij een van de Grieken was die zich tot Filippus wendden met de vraag om Jezus te spreken te krijgen (Johannes 12,20-22). Weer anderen nemen aan dat hij naast Kleopas de tweede Emmausganger was, die op de avond van de eerste dag van de week ontgoocheld naar huis terugwandelde en onderweg gezelschap kreeg van de verrezen Heer zelf, zonder dat ze het in de gaten hadden. Ze herkenden Hem pas bij het breken van het brood, en dát, terwijl hun hart onderweg brandde bij de uitleg van de schriften die Hij hun had gegeven (Lukas 24,13-35). Deze veronderstelling wordt gevoed door de omstandigheid dat Lukas de enige evangelist is, die dit verhaal vertelt; bovendien noemt hij wel de naam van de ene leerling, Kleofas, maar niet die van de andere. Zou hij dat dus zelf geweest kunnen zijn? Daar staat tegenover dat Lukas uitdrukkelijk aan het begin van zijn evangelie zegt dat hij naspeuringen moest verrichten om de gebeurtenissen rond Jezus te achterhalen. Daaruit kan men de conclusie trekken, dat hij ze niet persoonlijk heeft meegemaakt.

Historisch gesproken echter is er over de evangelist verder niets met zekerheid bekend. Na Paulus’ marteldood in Rome zou hij het evangelie hebben verkondigd in Italië, Dalmatië (= het huidige Joego-Slavië) en Macedonië. Op zijn oude dag trok hij nog naar Noord-Afrika, waar hij in Lybië en Zuid-Egypte christengemeenten visiteerde. Uiteindelijk keerde hij terug naar Boëthië, een Griekse landstreek ten noord-westen van Athene. Daar zou hij tenslotte zijn beide boeken, het Evangelie en de Handelingen, hebben geschreven op bestelling van Theofilus, de gouverneur van de Griekse landstreek Achaia.

Karakteristieke teksten bij Lukas

Hij is de evangelist, die schrijft over de engel die aan Maria Jezus’ geboorte komt aankondigen (01,26-38). Hij heeft ons het ‘Magnificat’ overgeleverd, Maria’s dankhymne: ‘Mijn ziel prijst hoog de Heer’, waarin zij zingt: “Arme en kleine mensen maakt Hij groot!” (01,46-56). Bij hem lezen we over de geboorte van Johannes de Doper bij Maria’s bejaarde nicht Elisabeth (01,05-25.57-80). Het is Lukas die ons vertelt over de volkstelling en dat Maria vlak voor Jezus’ geboorte op reis moest; dat er voor haar geen plaats was in de herberg, en dat het kind dus in een kribbe werd geboren; herders uit de omgeving komen het aanbidden (02,01-21). Via hem weten we over de 12-jarige Jezus die ongemerkt in de tempel achterblijft om met de schriftgeleerden de debatteren; zij staan versteld van zijn wijsheid. Zijn ouders vonden Hem pas na drie dagen terug. Op de bezorgde vraag van zijn moeder waarom Hij hun dat had aangedaan, antwoordde Hij: “Wist u dan niet dat ik in het huis van mijn vader moest zijn?” (Lukas 02,41-52).

Lukas’ evangelie toont ons een biddende Jezus, die heel veel hart heeft voor armen en verschoppelingen. Hij kent Jezus’ verhalen over de Barmhartige Samaritaan (10,25-37), de Verloren Zoon (15,11-32), de arme Lazarus en de rijke vrek (16,19-31) en de farizeeër en de tollenaar die beiden opgaan naar de tempel om te bidden (18,09-14)). Hij vertelt over Jezus’ opmerkelijke bezoek bij Marta en Maria (10,38-42), de tollenaar Zacheus (19,01-10), de genezing van het kromgegroeide vrouwtje (13,10-17), de nieuwsberichten over de ingestorte toren en de moord van Pilatus’ soldaten op offeraars in de tempel (13,01-05). Hij heeft opgetekend hoe Jezus, stervend aan het kruis, om vergeving bad voor zijn geweldenaars (23,34), en hoe hij de goede moordenaar de toegang tot het paradijs toezegde (23,43). Aan hem hebben we het prachtige verhaal van de Emmausgangers te danken (24,13-35). In zijn Handelingen heeft hij ons het verhaal nagelaten van Jezus’ hemelvaart (06,01-11) en van de nederdaling van de Heilige Geest op zijn leerlingen met Pinksteren (02,01-12).

Zijn geneeskundige achtergrond horen we uit de bijzonderheid dat Jezus aan het hoofdeinde van het bed van Petrus’ zieke schoonmoeder gaat staan (04,39): dat is veel nabijer dan aan het voeteneinde. Lukas merkt met nadruk op dat Jezus bij al de zieken die naar Hem toe werden gebracht, één voor één de handen oplegde (04,40). We horen hoe de Barmhartige Samaritaan wijn en olie op de wonden van het slachtoffer giet (10,34). Wanneer Jezus preekt in zijn vaderstad, gebruikt Hij het spreekwoord: “Geneesheer, genees uzelf” (04,23). Wordt Jezus aangevallen op zijn omgang met zondaars en verkeerde mensen, dan antwoordt Hij: “Niet de gezonden hebben een dokter nodig, maar de zieken” (05,31).

Lukas’ dood

Hij zou op 84-jarige leeftijd gestorven zijn in een onbekende plaats in Boëthië. Over de omstandigheden waaronder hij gestorven is, doen verschillende lezingen de ronde. Zo zou hij één van de weinige christenen zijn uit de begintijd die niet door een marteldood aan zijn eind is gekomen. Maar in de oosterse kerk weet men te vertellen, dat hij wel degelijk door toedoen van afgodenvereerders de marteldood gestorven is. Zij zouden hem aan een olijfboom hebben opgehangen in de stad Thebe, Boëthië.

Verering & Cultuur

In het jaar 357 bracht keizer Constantius († 361), de zoon van de heilige keizer Constanijn († 337; feest 21 mei), zijn relieken over naar Constantinopel. In de 5e eeuw kwamen er naar Orthosias bij Arca. Tijdens de veroveringstochten van de westerse christenen in het oosten werd zijn stoffelijk overschot in Constantinopel buitgemaakt en overgebracht naar de Santa-Giustinakerk in de Italiaanse stad Padua. Ook Rome (het Vaticaan, de Sint-Pieter en de kerk van Sint Martinus) en Venetië (1464, San Giobbe) beroemen zich erop relieken van Lukas binnen de muren te hebben.

Lukas als schilder

Sinds de zesde eeuw heeft de overtuiging postgevat, dat Lukas ook schilder was. Zo zou hij portreticonen hebben vervaardigd van de apostelen Petrus en Paulus. Bovendien staan er drie iconen van de Moeder Gods op zijn naam. Dat verklaart meteen waarom Lukas zo veel weet van de omstandigheden waaronder Jezus geboren is en opgroeide: hij heeft het uit Maria’s eigen mond gehoord, terwijl zij voor hem poseerde. Dat tafereel is dan ook vooral in de middeleeuwse kunst vaak afgebeeld. Daarnaast wordt hij vaak schrijvend afgebeeld, meestal vergezeld van zijn evangelistensymbool: het rund of de os.

Bron: Heiligen.net

Jezus sprak: ‘Geef wat van de keizer is aan de keizer, en geef aan God wat God toebehoort.’

Met deze uitspraak wordt niet bedoeld dat geloof en politiek totaal gescheiden zijn van elkaar. Het is niet zo dat een deel van de mens – vb. zijn openbaar leven – aan de staat zou toebehoren en een ander deel – vb. zijn privé-leven – aan God, als twee gescheiden domeinen zonder invloed op elkaar. Het evangelie moet integendeel invloed hebben op de concrete organisatie van onze maatschappij. De christen wordt juist vanuit het evangelie opgeroepen om als gelovige deel te nemen aan de opbouw van een meer menswaardige, vredevolle en liefdevolle samenleving. Het evangelie zegt ons niet concreet welke politieke structuren nu de beste zijn voor een land, een streek of voor de wereld in onze tijd. Jezus’ woord vandaag biedt ons alleen een waarschuwing voor elke machthebber, groot of klein: politieke macht is enkel verantwoord als zij ten dienste staat van de menselijke waardigheid als kind van God. Boven elke maatschappelijke ordening staat het Rijk van Gods liefde die de unieke persoon van elke mens respecteert.

Naar woorden van Frans Mistiaen, sj

Reageren, je eigen woordje plaatsen, of uitwisselen over de overweging, kan via de blog Van Woord naar leven.

Goede God,
Gij alleen zijt de Heer en niemand anders. Help ons oprechte christenen te zijn: dat wij niet offeren aan geld of goed, dat macht een aanzien ons hart niet maken tot een steen. Maak dat wij de blik op Hem gevestigd houden die ons van U het levend beeld gegeven heeft: Jezus Christus, uw Zoon, onze broeder en Heer.
Amen.