Bonifatius van Fulda († 755)

Bonifatius (ca. 672-754/755) is de belangrijkste Angelsaksische missionaris en kerkorganisator van de vroege middeleeuwen. Verwijzend naar zijn belangrijkste missiegebieden wordt hij ook wel de ‘apostel van Duitsland en Friesland’ genoemd. Zijn feestdag is 5 juni.

‘Bij Dokkum vermoord’
De regel klinkt velen nog bekend in de oren: “754: Bonifatius bij Dokkum vermoord”. Bonifatius was een christelijke missionaris die tijdens zijn bekeringswerk door Friese heidenen werd uitgeschakeld, zover komen de meesten van ons nog wel. Maar wie was deze heilige, die ruim 12 eeuwen geleden het Woord Gods verspreidde in onze contreien en die het in Nederland uiteindelijk schopte tot patroon van een provincie, twee grote steden en een bisdom?

Winfried
Bonifatius werd omstreeks omstreeks 672, op zijn laatst in 675, als Winfried in het toenmalige Engelse koninkrijk Wessex geboren. Zijn wieg stond waarschijnlijk in het plaatsje Crediodunum, of Crediton. Hij was van adelijke huize en ambieerde, geheel tegen de zin van zijn ouders, al vroeg een religieus bestaan. Na een opleiding van zeven jaar in het klooster in Exeter, ging hij naar het klooster van Nhutscelle, het huidige Nursling. Daar legde hij zijn gelofte af als benedictijner monnik.

Priester, leraar en bijbelkenner
Toen Winfried dertig jaar oud was werd hij tot priester gewijd. Hij werd hoofd van de kloosterschool, waar hij grammatica-, en literatuuronderwijs gaf. Daarnaast genoot hij al gauw enige faam vanwege zijn preken, zijn Bijbelcommentaren, zijn Engelstalige grammatica van het Latijn en zijn vele gedichten. Hoewel een glansrijke carrière in de Engelse Kerk voor hem weggelegd leek, kreeg hij van zijn bisschop toch toestemming om gehoor te geven aan zijn grootste roeping: de missie.

Mislukte missie naar Friesland
Winfried koos er in zijn eigen woorden voor om ‘Pelgrim te worden voor Christus’. In 716 vertrok hij naar Friesland om daar missionaris te worden. Deze reis liep op een teleurstelling uit, aangezien politieke omstandigheden het hem onmogelijk maakten zijn werk goed te doen. Teruggekeerd in Engeland werd hem gevraagd de overleden abt van zijn klooster op te volgen, maar dat weigerde hij.

Naar Rome
Bonifatius besloot om eerst een bezoek aan Rome te brengen, alvorens zich weer aan de missie te wijden. Van Paus Gregorius II (715-731) hoopte hij een officiële apostolische missieopdracht te krijgen en de benodigde rechten en vrijbrieven te verwerven voor een succesvollere volgende reis. Zijn reis naar Rome begon hij met een bezoek aan een andere bekende Angelsaksische missionaris uit die tijd: bisschop Willibrord van Utrecht. Deze ‘bisschop der Friezen’ had al veel missiewerk in Friesland verricht.

Winfried wordt Bonifatius
De paus verleende Winfried op 15 mei 719 het recht om het Evangelie te verkondigen onder de heidenen in Duitsland, ter rechter zijde van de Rijn. Het is zo goed als zeker dat de paus bij deze gelegenheid Winfried zijn nieuwe naam gaf, ter bekrachtiging van zijn missie. Overeenkomstig een oud gebruik koos hij daarvoor de naam van de heilige van de voorafgaande dag, in dit geval Sint Bonifatius van Tarsus (?-307). De Latijnse naam Bonifatius betekent ‘weldoener’ of, in een andere uitleg, ‘goed fortuin’. Het is tekenend voor Winfried’s missiezucht, dat hij nadien nooit meer zijn oude naam heeft gebruikt.

Romegetrouw
Gregorius II verplichtte hem wel nadrukkelijk om bij moeilijkheden de Heilige Stoel te raadplegen. In het geval van Bonifatius, afkomstig uit de Engelse Kerk, had de paus overigens niet veel te vrezen. Het waren in de vroege middeleeuwen met name de Keltisch-georiënteerde Ierse en Schotse Kerk die neigden naar onafhankelijkheid en zelfstandigheid. De Engelse Kerk was sterk op Rome gericht.

Op reis met bisschop Willibrord
Terug in het Noorden reisde hij eerst enige tijd met Willibrord door Friesland en Thüringen. Van deze oude bisschop en missionaris leerde hij vooral om bij zijn plannen rekening te houden met het politieke krachtenveld. Willibord wilde Bonifatius als zijn assistent in Utrecht aanstellen en tot opvolger voor de bisschopszetel maken. Maar Bonifatius weigerde en gaf daarbij als voornaamste reden, dat de paus hem voor missiewerk had gestuurd.

Missiebisschop
Hij had zijn eigen missie nog maar nauwelijks hervat, toen hij in 722 naar Rome werd geroepen, waar de paus hem tot bisschop wijdde. Gregorius II gaf hem de opdracht de Kerk in Duitsland te organiseren en voorzag hem van een aanbevelingsbrief aan Karel Martel, de Frankisch-Karolingische heerser. Ook voor alle andere betrokken bisschoppen en vorsten kreeg Bonifatius brieven mee.

Eik van Thor
Bij zijn terugkeer in Hessen verwoeste Bonifatius de heidense heiligdommen en stichte talrijke kerken en kloosters. Een bekende anekdote verhaalt hoe Bonifatius een aan de Germaanse oorlogsgod Thor gewijde eik velde, om vervolgens met het hout een aan Sint Petrus gewijde kapel te bouwen. Hij deed dit om de heidenen te tonen hoe machteloos hun goden waren. Toen er geen bliksemschicht uit hemel kwam om Bonifatius te vernietigen, bekeerden velen zich dan ook tot zijn God. Een andere variant van dit verhaal vertelt hoe hij een dennenboom, die tussen de wortels van de gevelde eik opgroeide, tot een nieuw christelijke symbool verhief, hetgeen weer leidde tot onze latere kerstboom.

Kerkorganisator en aartsbisschop
Bonifatius legde door zijn organisatorische werk het fundament voor de gehele Duitse Kerk. Verder stichtte hij vele instellingen voor religieus onderwijs, ten einde de eenheid en continuïteit van de leer te waarborgen. Als erkenning voor zijn diensten benoemde paus Gregorius III (731-741) hem in 732 dan ook tot aartsbisschop – zij het in eerste instantie zonder zetel – en tot pauselijk vicaris voor het oostelijke deel van het rijk der Franken. Bovendien verleende hij hem toestemming om bisdommen te gaan stichten.

Invloed op kerk en staat
Door zijn goede relaties, enerzijds met Rome en anderzijds met de Karolingische vorsten droeg Bonifatius er in belangrijke mate aan bij dat de Heilige Stoel nauw bij de ontwikkeling van Midden-Europa betrokken raakte. Hij werd in 738 dan ook tot pauselijk legaat voor het rijk der Franken benoemd. Het netwerk van bisschopszetels dat hij tot stand bracht, vormde de kerkelijke structuur waarop Karel de Grote in het laatste kwart van de 8e eeuw zijn staatsstructuur tot stand kon brengen.

Utrecht en Mainz
Toen Willibrord in 744 overleed, nam Bonifatius het bisdom Utrecht onder zijn hoede. Voor het dagelijks bestuur stelde hij daarbij zijn medewerker Eoban als assistent-bisschop aan. Bonifatius, die als aartsbisschop nog altijd geen zetel had, liet rond dezelfde tijd zijn oog vallen op Keulen, waarvan de zittende bisschop net was overleden. Hoewel ook paus Zacharias (741-752) zijn goedkeuring verleende aan deze keuze, verzette de clerus van Keulen zich heftig tegen het plan. Nog voor dit verzet gebroken was overleed de bisschop van Mainz, waarop de paus Bonifatius in 747 tot aartsbisschop van Mainz en primaat van Duitsland benoemde.

De missie in Friesland hervat
In 754, op ongeveer 80-jarige leeftijd, droeg Bonifatius het aartsbisdom Mainz over aan zijn leerling en neef Lullus. Het bisdom Utrecht droeg hij in 753 al over aan zijn assistent Eoban. Zelf wilde hij zich opnieuw aan de kerstening van Friesland gaan wijden. Dat de missie hem, ondanks zijn hoge positie, nog altijd na aan het hart lag was al eerder duidelijk geworden. Al in 738 weigerde paus Gregorius in te gaan op Bonifatius’ verzoek om terug te mogen treden als aartsbisschop, teneinde zich weer volledig aan de bekering van heidenen te kunnen wijden. Kennelijk vond Bonifatius 15 jaar later dat hij aan zijn verplichtingen jegens de Heilige Stoel had voldaan. Hij besloot toen toch weer het werk op te nemen waar zijn missieleven ooit mee begon: de bekering van de weerbarstige Friezen.

Brute moord
Als hij op 5 juni 754 met Pinksteren onderweg is naar een door hemzelf afgekondigd doopfeest bij Dokkum, wordt hij overvallen door lieden die aan hun oude geloof willen vasthouden. Zij vermoorden ‘de apostel der Duitsers en der Friezen’ op brute wijze, tezamen met circa vijftig van zijn volgelingen, onder wie bisschop Eoban van Utrecht. De oude missionaris zou daarbij nog geprobeerd hebben de zwaardslagen af te weren met een (evangelie)boek.

Bonifatiusbron
Volgens de overlevering zakten de achterbenen van het paard van Bonifatius bij de overval weg in de modder, waardoor hij een makkelijke prooi werd voor zijn belagers. Maar tegelijkertijd zouden de paardenbenen gaten in het moeras hebben gedreven, waardoor een zoetwaterbron ontstond met geneeskrachtige werking. Een ander verhaal vertelt hoe Bonifatius, die dorst had, zijn hand ophield, waarop door het stampen van zijn paard ter plekke een bron ontstond.

Bonifatiusbeeld
Het is niet helemaal duidelijk waar de bron van Bonifatius zich precies bevindt. Waarschijnlijk in een vijver net buiten de oude stad, de zogenoemde ‘dobbe’. Maar Dokkum heeft op de Marktplaats, bij een fonteintje dat in de Middeleeuwen het centrum van de Bonifatiusverering in de stad was, een beeld van de missionaris geplaatst. Op de sokkel staat in het Latijn geschreven: “Sint Bonifatius werd hier in 754 gedood en vanaf die dag begon het licht van het Evangelie te schijnen voor heel Friesland.”

Via Utrecht en Mainz naar Fulda
Bonifatius’ lichaam werd in eerste instantie in de Sint-Salvatorkerk in Utrecht bijgezet. Maar op verzoek van aartsbisschop Lullus, werd het al gauw naar Mainz overgebracht. Uiteindelijk werd Bonifatius op zijn eigen verzoek begraven in zijn geliefde Abdij van Fulda, door hemzelf in 744 gesticht. Daar had hij de laatste tien jaren van zijn leven zoveel mogelijk tijd in gebed en meditatie doorgebracht. De plek werd al gauw een beroemd bedevaartsoord. Om zijn schrijn werden steeds grotere kerken gebouwd, met als uiteindelijk resultaat de huidige de Dom van Fulda, die in 1712 werd gewijd.

Feestdag
Bonifatius werd als martelaar direct na zijn dood heiligverklaard. In Engeland werd zijn feest waarschijnlijk het eerst op een vaste dag gevierd. Op 11 juni 1874 stelde paus Pius IX zijn sterfdag 5 juni als gedachtenis voor de gehele Kerk in. In het bisdom Groningen-Leeuwarden is 5 juni een feestdag.

Bonifatius als patroon
Bonifatius is in Nederland patroon van Friesland, Utrecht, Haarlem en het bisdom Groningen-Leeuwarden; verder van Engeland en van vele Duitse streken en steden. Hij is bovendien de schutsheilige van bierbrouwers, boekhandelaren, kleermakers, transportarbeiders en vijlenmakers.

Iconografie
Bonifatius wordt doorgaans afgebeeld met een boek waar een zwaard of dolk doorheen steekt, het zwaard zelf, een staf waarmee hij een bron laat ontspringen, een bijl waarmee hij een eik omhakt, een vos, een raaf en een gesel en een kruis- of kromstaf.

Bron: KRO-NCRV

Bonifatius van Fulda

EEN NIEUWE ORDE
(Bij Mc 12, 18-27)

‘Wanneer de mensen uit de dood opstaan, trouwen ze niet en worden ze niet uitgehuwelijkt, maar zijn ze als engelen in de hemel’, leert Jezus ons vandaag.

Wanneer iemand overlijdt, zeggen we vaak snel: “Ach, hij (of zij) is nu bij haar man (of vrouw). Ze zullen nu samen gelukkig zijn in de hemel bij God.”
De vraag is echter of ze daar in de hemel werkelijk als man en vrouw (als gehuwd koppel) zijn. Wanneer twee mensen trouwen, beloven ze elkaar trouw ’tot de dood ons scheidt.’ Zo staat het in de huwelijksliturgie.

In de hemel is er een heel andere orde wat betreft samen-zijn. In de hemel zijn we als engelen, leert Jezus ons. Daar gaat het om een blijvende gemeenschap met en in de Vader. Hoe dat er precies uitziet, weten we absoluut niet. En eigenlijk is dat ook niet belangrijk. Eén ding weten we zeker: We zullen ontvangen worden in die diepe barmhartigheid die de Vader zo eigen is. Het is een eeuwig leven waarnaar we mogen verlangen, een eeuwig leven dat ons beloofd is.

Wie nu (hier op aarde) de Heer ten diepste volgt, zal diep in zijn hart al een voorsmaakje proeven van dat eeuwige leven, in de zin dat hij zich bewoond zal weten, geleid naar datgene wat hem of haar  te wachten staat.

Een mooi vooruitzicht, toch?

Laten we bidden

Vader,
wij verlangen ernaar
om ooit opgenomen te worden
in uw eeuwige liefde en genade.
Help ons om in dit leven
uw wegen te volgen
en uw licht uit te stralen.
Geef ons de kracht en de vreugde
om iedere dag in uw aanwezigheid te leven,
totdat wij op uw tijd
bij U mogen zijn in de hemel,
verenigd met allen
die de naam ‘liefde’ dragen.
In Christus, onze Heer.
Amen.

Geliefde mensen, laten we vandaag leven in het bewustzijn dat we deel zijn van een gemeenschap waarvan onze Drie-ene God het levend hart is, en dat we door Hem geleid worden naar het eeuwige geluk dat ons te wachten staat.
Een gezegende dag,
kris

Om mee op weg te gaan

Wat betekent ’tot de dood ons scheidt’ voor mijn relatie met mijn partner?

Hoe kan ik verlangen naar het eeuwige leven zonder mijn huidige leven te verwaarlozen?

Blog ‘Van Woord naar leven’

Reageren of uitwisselen betreffende de lezingen of de overweging, kan via de blog ‘Van Woord naar leven’.

Klik hier voor de blog.