Johannes Chrysostomus († 407)

Johannes Chrysostomus (ca. 345-407), aartsbisschop van Constantinopel, is een van de voornaamste kerkvaders van het Oosten. Hij wordt beschouwd als een van de briljantste predikanten in de christelijke oudheid.

Guldenmond
Johannes werd pas op latere leeftijd gedoopt, waarschijnlijk in 368 of 373. Hij studeerde bij de heidense retor Libianus, van wie hij alle vaardigheden leerde die hij later als bisschop zo goed kon gebruiken. Hij verwierf zich een fabelachtige kennis van de Griekse taal en letterkunde. Ook die zou hij inzetten voor de prediking van het Rijk Gods, wat hem de bijnaam Guldenmond (Χρυσοστομος, Chrysostomos) zou opleveren.

Spiritueel verlangen
Als jongen voelde hij zich reeds aangetrokken tot de stilte en de eenzaamheid. Toen hij zijn verlangen naar het kluizenaarschap aan zijn moeder kenbaar, smeekte zij haar zoon om daar van af te zien. Zijn vader, een hoge Romeinse legerofficier, leefde toen niet meer.

Asceet
Na zijn retoricastudie werd hij in Antiochië student bij Diodorus van Tarsus, een aanhanger van de niceaanse stroming van het christendom. Na zijn studies besloot hij alsnog kluizenaar te worden. Hij leidde twee jaar lang een leven van boete en versterving. Vanwege het strenge vasten en zelfopgelegde slaapdeprivatie werd hij ziek, waardoor hij zich genoodzaakt voelde terug naar Antiochië te keren.

Aartsbisschop
Terug in Antiochië werd hij in 381 diaken gewijd en in 386 tot priester. In 397 werd hij door de geestelijkheid en het volk van Constantinopel tot bisschop van de keizerlijke hoofdstad gekozen. Toen hij dit hoge ambt weigerde, werd hij naar Constantinopel ontvoerd. Keizer Arcadius dwong de fanatieke patriarch Theophilus van Alexandrië om Johannes tot bisschop te wijden, dit zeer tegen diens zin. Theophilus, fel gekant tegen de hoge rang van het bisdom Constantinopel, kreeg later een groot conflict met Johannes Chrysostomos omdat hij hem – ten onrechte – verdacht van omgang met Egyptische monniken die als ketter veroordeeld waren.

Afgezet
Johannes Chrysostomus bestreed krachtig alle misstanden in zijn bisdom. Daarbij maakte hij veel vijanden, onder wie de ijdele keizerin Eudoxia. Theophilus sloot een pact met de keizerin om zijn rivaal ten val te brengen. Hij reisde naar Constantinopel en op de zogenoemde Synode bij de Eik (juli 403) bij Chalcedon slaagde hij erin Johannes af te zetten. Keizer Arcadius bekrachtigde dit en verbande Johannes.

Opnieuw verbannen
Johannes Chrysostomus was nog niet weggevoerd naar zijn ballingsoord of het volk van Constantinopel dreigde in opstand te komen. Geëist werd dat hun geliefde bisschop zou terugkeren. Daarop werd de stad ook nog opgeschrikt door een aardbeving, die beschouwd werd als een straf voor de verbanning van Johannes. Keizerin Eudoxia voelde zich genoodzaakt de bisschop te verzoeken terug te keren. Chrysostomus keerde terug, werd gerehabiliteerd, maar werd twee maanden later weer in opspraak gebracht omdat hij in een preek de keizerin zou hebben beledigd. Opnieuw werd hij door een synode, geleid door Theophilus van Alexandrië, afgezet.

Beroep op paus
Ditmaal wenste Chrysostomus zich niet neer te leggen bij zijn afzetting. Hij deed toen een beroep op de bisschop van Rome, paus Innocentius I, en de bisschoppen van Milaan en Aquilea. De paus trok zich het lot van Chrysostomus aan en verklaarde de afzetting ongeldig. Hij stelde voor een nieuw oecumenisch concilie bijeen te roepen. De Byzantijnse bisschoppen voelde daar echter niets voor. De paus besloot daarop de kerkelijke banden met alle vijanden van Chrysostomus te verbreken.

Overlijden
Het ballingsoord van de zieke Chrysostomus bevond zich in Cucusus in Klein-Armenië. Hij werd daar goed verzorgd en ook in staat gesteld om veel bezoek te ontvangen. Zijn vijanden lieten hem daarom wegvoeren naar de oostelijke oever van de Zwarte Zee. Onderweg stierf hij op 14 september 407 in de stad Comana van uitputting. Het nieuws van zijn dood sloeg in het Westen in als een bom. Het Latijnse episcopaat verbrak de band met de Oosterse patriarchaten. Deze zou pas weer worden hersteld als de naam van Johannes Chrysostomus zou worden opgenomen in de officiële lijst van heiligen.

Relieken
In het jaar 438 werden de relieken van Johannes Chrysostomus naar Constantinopel overgebracht. Keizer Theodosius II, de zoon van Arcadius en Eudoxia, liep het gebeente van de heilige bisschop nederig tegemoet. Hij zou zich erover heen hebben gebogen en gebeden hebben voor zijn ouders die Chrysostomus zoveel leed hadden berokkend.

Preken
Johannes Chrysostomus wordt beschouwd als vooral een pastoraal theoloog. Zijn preken en geschriften beogen een verdieping van het christelijk geloof bij de gelovigen. Zelden mengde hij zich in zware christologische debatten. Een enkele keer richtte hij zich tegen de Arianen en hekelt hij hun rationalisme. Het ging hem vooral dus over de beleving van het geloof door middel van de viering van de liturgie en de verering van de martelaren.

Goddelijke Liturgie
In de Byzantijnse Kerken vereert men hem als liturg. Aan hem wordt het auteurschap van de meest gecelebreerde eucharistische eredienst toegeschreven: de Goddelijke Liturgie van de Heilige Johannes Chrysostomus.

Feestdagen
De jaarlijkse gedachtenis van Johannes Chrysostomus in de Katholieke Kerk is op 13 september. In de Orthodoxe Kerk wordt hij herdacht op 13 november; de overbrenging van zijn relieken naar Constantinopel op 27 januari.

Drie Hiërarchen
Samen met Sint Gregorius van Nazianze en Basilius de Grote vormt hij het drietal Kerkvaders die in de Orthodoxe Kerk worden vereerd als de Drie Heilige Hiërarchen. Hun feestdag (synaxis) is 30 januari.

Bron: KRO-NCRV

Johannes Chrysostomus

OVER HET WONDER VAN GODS BARMHARTIGHEID

‘Als u met Christus tot leven bent gewekt, streef dan naar wat boven is’, zo lezen we vandaag bij Paulus. Het is echter goed ons ervan bewust te zijn dat dit ‘boven’ geen plek is ergens weg van deze wereld; deze mooie wereld door God geschapen en dus gewild. Het ‘boven’ zullen we dus ‘beneden’ moeten beleven.

Laten we, vooraleer we naar de beweging van de mens kijken, eens kijken naar de beweging van Jezus. Jan Bots, sj, schrijft daarover: ‘Jezus gaat niet zomaar naar de mensen. Hij komt van boven, en doordat Hij van boven komt is zijn komen eigenlijk een afdalen. En bij het afdalen gaat Hij voorbij aan de gewone menselijkheid en de gewone medemenselijkheid, voorbij aan de verzadigden, voorbij aan de lof van de mensen. Jezus daalt af naar de geschonden mensheid. Het zijn dan ook geen gewone menselijke problemen die in het evangelie worden aangepakt zoals economie, beurs, cultuur, maatschappij-inrichting. Het evangelie komt met iets anders dan waarmee wij elkaar geluk toewensen, iets wat ons verzadigt. Jezus komt met een andere rijkdom die Hij meebrengt vanuit de hoogte naar de diepte.’
Anders gezegd: Jezus bezoekt deze wereld, Hij komt ten volle aanwezig in en onder de mensheid; niet enkel in de diepte van onze ziel, maar in héél onze leefwereld. Daarin daalt Hij af met een blijde en verlossende boodschap, zoals we die horen in het evangelie van vandaag: ‘Gelukkig jullie die arm zijn, die hongeren, die huilen, die beschimpt en buitengesloten worden’. Niet dat Jezus armoede, honger of uitsluiting als zaligmakend prijst. Zijn boodschap is dat Hij heel duidelijk partij kiest voor hen die door de hoogmoed van anderen ‘slachtoffer’ zijn. Jezus wordt als het ware één met hen die hongeren en buitengesloten worden. Door hen heen roept Hij zijn eeuwenoude kreet vanaf het kruis ‘Ik heb dorst’.

God kiest voor de armen, voor de mensen aan de rand van de samenleving, voor de thuislozen, voor zij die vaak letterlijk niet weten of hen deze avond eten zullen hebben of niet. Hij kiest voor hen die wegkwijnen door eenzaamheid, voor hen die niet meekunnen in de mallemolen van deze vaak doordraaiende wereld, voor hen die men als een probleem ervaart omdat men fysiek of mentaal broos is. Ja, God heeft een duidelijke voorkeur, en wel voor de armen. Dat kan ook niet anders. God is immers liefde, en liefde kiest voor de armen.

De armen zijn ook zij die de levenskunst verstaan van hun wereldse troon te komen door de weg van de nederigheid te bewandelen. En hiermee zijn we aan de beweging van de mens gekomen; de mens die geroepen is spiritueel arm door het leven te gaan. Niet wat ik vanuit mijn allerindividueelste ikje verlang is belangrijk. Wat God wil … daarover gaat het. God God laten zijn. Ook in mijn persoonlijk leven. Instrument willen zijn van zijn liefde waarmee Hij zichzelf in Christus heeft geïncarneerd in mijn diepste zijn. Daarin afdalen. Christus werkzaam laten zijn.
Niet als een prestatie van mijnentwege, maar als een vrucht van het gaan staan in het zachte waaien van de Geest. Het is je volledig toevertrouwen aan Iets dat van boven in je gelegd is, en dat met je op weg wil gaan om midden in deze wereld een Rijk te scheppen van liefde, rechtvaardigheid en vrede. Het is je diepste ik ontdekken waarvan God heeft gezegd dat Hij het heeft geschapen naar zijn beeld en gelijkenis.

Samengevat: in Christus daalt God neer in iedere mens, met een grote voorliefde voor die plekken waar de mens geschonden is. Daar komt Hij ons aanraken en optillen. Het is het wonder van Gods barmhartigheid. Het is het Pasen van de Heer.
Aan ons om dit gebeuren toe te laten door de weg van de nederigheid te gaan, en wel in de liefde van de Geest.

Laten we bidden

Heer God,
moge uw Geest in ons werkzaam zijn.
Beziel ons met de kunst van het afdalen.
Leg alle hoogmoed in ons stil
en geef ons vreugde
in onze overgave aan de Heer.
Ja, moge Christus’ Pasen
in ieder van ons gebeuren.
In zijn naam.
Amen.

Een gezegende woensdag voor ieder van u.
Met een genegen groet, kris

Reageren of uitwisselen betreffende de overweging kan via de blog Van Woord naar leven.