Vriendschapsicoon

De kunstenaar gunt ons een blik op een goddelijk geheim. Rechts zien we Christus, herkenbaar aan zijn kruisnimbus, zijn donkerkleurige, lange afhangende haren, baard en snor, en aan het grote boek dat hij onder de linkerarm draagt. Het is versierd met edelstenen en edelsmeedkunst: de bijbel, het Boek des Levens. Bovendien is hij gekleed in een purperen gewaad, de kleur van de keizers. Purper was immers peperduur en was daarom voorbehouden aan de allerhoogste gezagsdragers. Ten overvloede heeft de kunstenaar rechts boven geschreven ‘sootèr’, Verlosser.

Voor Christus rechts, en voor ons links staat een abt. Dat zegt het bijschrift: ‘Apa Menas’, vader Menas. Hij heeft een aureool rond zijn hoofd. Dat duidt erop dat hij heilig is. Zijn kortgeschoren haar, baard en snor zijn blondkleurig. Zijn gewaad heeft een gouden glans, symbool van de goddelijke heerlijkheid. Zijn rechterhand is enigszins geheven, met twee vingers omhoog. Dat gebaar herinnert aan het gebaar dat Christus vaak maakt op iconen: het duidt op goddelijke zegen en onderricht. In de linkerhand heeft Menas een boekrol, het goddelijk woord dat aan hem is toevertrouwd. Onder zijn gewaad komen blote voeten te voorschijn, vanouds symbool van het gaan van Gods weg, de navolging van Christus.

De grote wijdopen ogen vertellen ons dat we te maken hebben met kunst uit het vroegchristelijke Ethiopië of Egypte.

Deze icoon is bijzonder geliefd bij de broedergemeenschap van Taizé. Dat komt door de arm die Christus over de schouder legt van de abt. Op een kaart die ik kocht in Taizé staat te lezen: “Christus die abt Menas beschermt.” Die uitleg is geredeneerd vanuit onze cultuur. Bij ons is Christus’ arm ook vaak het gebaar van gezworen kameraadschap tussen twee vrienden. En natuurlijk mag je er zo naar kijken. Maar deskundigen wijzen erop dat er in het oude Egypte al afbeeldingen zijn waar een Egyptische godheid op precies dezelfde manier zijn arm om de schouder van de Farao heeft geslagen. Daarmee wordt niet zozeer een intimiteit weergegeven, maar een soort ridderslag. Ook dat gebaar kennen wij in onze cultuur: je kunt iemand een ferme klap op de schouder geven, omdat je hem feliciteert of bewondert om een krachtige daad. De ontvanger van het gebaar maakt promotie, wordt bevorderd, opgenomen en bevestigd in een hogere rang.

Zo gezien kijken we hier naar een afbeelding van Menas’ opname in de hemel bij Christus. Zijn heiligverklaring. Dat maakt de icoon nog rijker dan hij al is.

Dries van den Akker, sj

Misschien nog vermelden dat het origineel vandaag de dag hangt in het Louvre museum, in de afdeling Koptische kunst.