8 dec – Onbevlekte Ontvangenis van de H. Maagd Maria
Hoogfeest – eigen lezingen
Uit het boek Genesis 3, 9-15 + 20
Vijandschap sticht Ik tussen jou en de vrouw, tussen jouw nageslacht en het hare.
Toen de mens zich tussen de bomen van de tuin verborgen had, riep de Heer God de mens en vroeg hem: ‘Waar ben je?’
Hij antwoordde: ‘Ik hoorde U in de tuin en werd bang omdat ik naakt ben; daarom verborg ik me.’
‘Wie heeft je verteld dat je naakt bent? Heb je soms gegeten van de boom waarvan Ik je verboden had te eten?’
De mens antwoordde: ‘De vrouw die U mij hebt gegeven om mij terzijde te staan, gaf mij vruchten van de boom en toen heb ik ervan gegeten.’
‘Waarom heb je dat gedaan?’ vroeg de Heer God aan de vrouw.
En zij antwoordde: ‘De slang heeft me misleid en toen heb ik ervan gegeten.’
De Heer God zei tegen de slang: ‘Vervloekt ben jij dat je dit hebt gedaan, het vee zal je voortaan mijden, wilde dieren wenden zich af; op je buik zul je kruipen en stof zul je eten, je hele leven lang. Vijandschap sticht Ik tussen jou en de vrouw, tussen jouw nageslacht en het hare; dat verbrijzelt jou de kop, jij bijt het in de hiel.’
De mens noemde zijn vrouw Eva; zij is de moeder van alle levenden geworden.
Psalm 98, 1-4
Refr.: Wonderen heeft de Heer verricht.
Zing voor de Heer een nieuw lied:
wonderen heeft Hij verricht.
Zijn rechterhand heeft overwonnen,
zijn heilige arm heeft redding gebracht.
De Heer heeft zijn overwinning bekendgemaakt,
voor de ogen van de volken zijn gerechtigheid onthuld.
Hij heeft gedacht aan zijn liefde en trouw
voor het volk van Israël.
De einden der aarde hebben het gezien:
de overwinning van onze God.
Juich de Heer toe, heel de aarde,
juich en jubel, zing het uit.
Uit de brief van Paulus aan de Efesiërs 1, 3-6 + 11-12
In Christus heeft God ons vol liefde uitgekozen.
Broeders en zusters,
gezegend zij de God en Vader van onze Heer Jezus Christus, die ons in de hemelsferen, in onze eenheid met Christus, met talrijke geestelijke zegeningen heeft gezegend. In Christus immers heeft God, voordat de wereld gegrondvest werd, ons uitgekozen om heilig en zuiver voor Hem te staan, en vol liefde heeft Hij ons naar zijn wil en verlangen voorbestemd om door Jezus Christus zijn kinderen te worden, tot eer van de grootheid van Gods genade, ons geschonken in zijn geliefde Zoon. In Hem heeft God, die alles naar zijn wil en besluit tot stand brengt, ons de bestemming toebedeeld, in overeenstemming met zijn voornemen, dat wij, die reeds onze hoop op Christus gevestigd hebben, zouden bestaan tot eer van Gods grootheid.
Vers voor het evangelie (Lc 1, 28)
Alleluia.
Gegroet Maria, je bent begenadigd,
de Heer is met je.
Alleluia.
Uit het evangelie volgens Lucas 1, 26-38
‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken’.
In de zesde maand zond God de engel Gabriël naar de stad Nazaret in Galilea, naar een meisje dat was uitgehuwelijkt aan een man die Jozef heette, een afstammeling van David. Ze heette Maria en ze was nog maagd. Gabriël ging haar huis binnen en zei: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ Ze schrok hevig bij het horen van zijn woorden en vroeg zich af wat die begroeting te betekenen had. Maar de engel zei tegen haar: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken. Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet Hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal Hem de troon van zijn vader David geven. Tot in eeuwigheid zal Hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’
Maria vroeg aan de engel: ‘Hoe zal dat gebeuren? Ik heb immers nog geen gemeenschap met een man.’ De engel antwoordde: ‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw overdekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig worden genoemd en Zoon van God. Luister, ook je familielid Elisabet is zwanger van een zoon, ondanks haar hoge leeftijd. Ze is nu, ook al hield men haar voor onvruchtbaar, in de zesde maand van haar zwangerschap, want voor God is niets onmogelijk.’ Maria zei: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’
Daarna liet de engel haar weer alleen.
Van Woord naar leven
De passage uit Genesis verhaalt in symbolische taal het begin van de menselijke geschiedenis: Adam en Eva verraden Gods liefde. Dit verhaal onthult het mysterie van de zonde, die erfzonde wordt genoemd, in die zin dat zij aan de oorsprong ligt van het kwaad, ook het kwaad van onze tijd. Het beeld van de slang betekent dat de verleider in het hart van de mens zit en hem aanspoort om koste wat kost als God te zijn. Wij zijn immers allen geneigd om ons meesters te voelen; niet alleen over onszelf, maar ook over anderen.
Daartegenover staat Maria, die de Kerk ons laat beschouwen vanaf de conceptie. Zij werd behoed voor de erfschuld, voor dat instinct van eigenliefde dat ieder mens verwondt, om de Zoon van God te kunnen verwelkomen. Met Maria wordt dus de tragische keten verbroken die mensen leidt naar geweld en zonde. Met Maria begint een nieuwe bladzijde in de geschiedenis van de mensheid, één van vriendschap met God, nog mooier dan die de stamouders hadden in de tuin vóór de zondeval.
Tot zover woorden van Vincenzo Paglia ontleend aan ‘Het Woord van God elke dag’ uitgegeven bij Halewijn.
Graag wil ik met enkele eigen woorden nog wat toevoegen, vooral dan met betrekking op de ‘verwarring’ van Maria die plaats vond toen de engel haar aansprak.
Ze schrok hevig bij het horen van zijn woorden, zo lezen we. En verder: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken. Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet Hem Jezus noemen.’
Eerst schrikken, en dan daarna de geruststelling. ‘Wees niet bang’.
Maria had ‘neen’ kunnen zeggen en haar leven van voordien rustig verder op nemen. Maar ze zei ‘ja’, zich toevertrouwend aan de woorden van God: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’
De verwarring die Maria overkwam, de schrik die haar even overviel, maar tevens de geruststelling dat ze een gunst ontvangen had, én haar toewijding, zou ieder van ons moeten overkomen telkens wanneer we het evangelie horen. En niet enkel bij het Woord uit de Schrift, maar bij al die momenten dat de Heer ons ’toespreekt’; bij het vieren en ontvangen van de eucharistie, tijdens ons persoonlijk gebed, in het ontmoeten van armen, wanneer we onszelf betrappen op onliefde,… Het zijn speldeprikken van de hemel die ons oproepen ons steeds opnieuw in ons ja-woord te plaatsen. Het zijn oproepen die bij momenten kunnen choqueren, ze zetten ons leven soms op de kop, ze bonken aan tegen onze drang naar eigenbehoud. Maar er is ook het bewust zijn dat het wel degelijke speldenprikken van de Heer zijn; gunsten uit de hemel, weldaden van God die ons tot groei kunnen zijn wanneer we ze in liefde en nederigheid willen ontvangen.
En dan de keuze. We kunnen zeggen: ‘Nee Heer, liever niet, laat de armen maar aan mij voorbij gaan, ik schenk liever geen vergeving, uw Woord doet me niets, ik heb genoeg aan mezelf’. Of we kunnen zeggen: ‘Heer, ik dank U om uw komen in mijn leven, om uw oproep. U wil ik dienen, laat er met mij gebeuren wat U tegen me zegt’.
Lieve mensen, laat ons kiezen voor het tweede. Diep in ons binnenste verlangen we toch zo te leven? Omdat we weten en aanvoelen dat dát de weg is waartoe God ons uitnodigt. We verlangen deze weg te gaan, en hopen dat we hem kunnen gaan. Wel, wie écht naar deze weg verlangt zal God niet en nooit in de kou laten staan. Ongetwijfeld zal je naast de vele vredevolle momenten ook het kruis ontmoeten op je weg. Maar zowel bij licht als duisternis zal de Heer je dragen, en zul je vol van genade zijn.
Ik wens je veel innerlijke vrede toe op deze feestdag van Maria’s Onbevlekte Ontvangenis.
kris
Reageren of uitwisselen betreffende de overweging kan via de blog Van Woord naar leven.
Laten wij bidden
Maria, goede Moeder,
wil ons voorgaan in het gebed, wil met ons meebidden, opdat wij ons gebed mogen beleven in dat zachte vuur van Gods Geest. Dat wij dezelfde beschikbaarheid in ons mogen dragen zoals Gij die had toen de engel u bezocht. Help ons ‘ja’ te zeggen, in Christus, elke dag opnieuw, eenvoudig en echt.
In zijn naam. Amen.
De Bijbelteksten zijn ontleend aan de NBV21, © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap.
De korte inleidingen op de lezingen zijn van de hand van Kris.
Onbevlekte Ontvangenis
Het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria leert dat de moeder van Jezus nooit deel heeft gehad aan de erfzonde. Vanaf haar verwekking was Maria – ‘vol van genade’ – geheel heilig. Door Gods genade is de Maagd Maria heel haar leven lang vrij van iedere persoonlijke zonde gebleven.
Vrome traditie
Het geloof in de Onbevlekte Ontvangenis (Latijn: Conceptio Immaculata) was lange tijd slechts een vrome aangelegenheid en geen theologisch leerstuk. In sommige kerken in de oudheid en de vroege middeleeuwen vierde men zelfs al het feest van de Onbevlekte Ontvangenis.
Heftig dispuut
In de Middeleeuwen leidde de vraag of Maria, zoals ieder mens, besmet was door de vlek (in het Latijn macula) van de Erfzonde tot heftige disputen. De zogenoemde immaculatisten meenden dat Maria als Moeder Gods onmogelijk aan de zonde van Adam en Eva deelachtig geweest kon zijn. Hun opponenten, de maculatisten, waren echter dominant. Onder hen bevonden zich Albertus Magnus, Thomas van Aquino en Bonaventura. Zij zeiden dat Maria vanwege haar lidmaatschap van de mensheid eveneens door de erfzonde moest zijn aangetast. De Moeder Gods mocht weliswaar persoonlijk nooit zonde hebben bedreven, toch was ze gezien haar menselijke natuur daartoe wel geneigd.
Duns Scotus
De franciscaanse geleerde Johannes Duns Scotus (1266-1308) kwam met een nieuwe theorie. Die leidde tot een doorbraak in dit theologische probleem. Voorzichtig opperde hij dat voor God alles mogelijk is. Het is dus ook mogelijk dat God Maria het privilege van de onbevlektheid heeft geschonken. Vervolgens zei Duns Scotus dat God dit waarschijnlijk ook wel gedaan zal hebben. Maria is op het punt van haar ontvangenis, dankzij de genade, gespaard gebleven voor de smet van de erfzonde. Dat gebeurde dankzij het Verlossingswerk van haar zoon Jezus. In zijn almacht zou God in dit bijzondere geval de banden van de tijd hebben opgeheven. Daardoor kon Maria alvast profiteren van de verdiensten van Christus, die nog geboren moest worden. Met terugwerkende kracht zou Maria dus zijn gevrijwaard van Adams erfschuld, aldus Duns Scotus.
Immaculatisten winnen
Toen de dominicaanse theoloog Johannes de Monzon in 1387 beweerde dat de leer van de Onbevlekte Ontvangenis in strijd is met het katholieke geloof, verklaarde de universiteit van Parijs dat die stelling vals en ergernisgevend was en daarom verboden moest worden. Vanaf dat moment wonnen de immaculatisten steeds meer terrein. Dat blijkt ook uit de toename van het aantal kerken die het feest ter ere van de Onbevlekte Maagd invoerden.
Concilie van Trente
Tijdens het Concilie van Trente (vijfde zitting, 17 juni 1546) werd de leer van de erfzonde bevestigd. Vastgesteld werd dat de erfzonde, die van Adam op zijn nakomelingen overgaat, door het Doopsel wordt weggenomen. Alleen de neiging en het vermogen tot zondigen blijven bestaan. Uitdrukkelijk verklaarden de concilievaders dat zij in de leer over de universaliteit van de erfzonde, de Maagd Maria niet bedoelen in te sluiten. Toch waren ze niet zeker genoeg om dit als dogma te presenteren.
Dogma van 1854
Het zou nog een paar eeuwen duren voordat de Kerk van de waarheid van de Onbevlekte Ontvangenis vast overtuigd was. Paus Pius IX benoemde in 1848 een theologencommissie die de definitie van het dogma moest voorbereiden. In 1854 werd het dogma door dezelfde paus plechtig afgekondigd. De dogmatekst verscheen in de pauselijke bul Ineffabilis Deus van 8 december 1854.
De definitietekst luidt:
“Ter ere van de heilige en ondeelbare Drievuldigheid, tot roem en luister van de Maagd en Moeder Gods, tot de verheffing van het katholieke geloof en de verspreiding van de christelijke godsdienst, met de autoriteit van onze Heer Jezus Christus, de heilige apostelen Petrus en Paulus en die van onszelf verklaren, verkondigen en definiëren Wij dat de leer die krachtig voorhoudt
dat de gelukzalige Maagd Maria bij het eerste ogenblik van haar ontvangenis door een bijzondere genadegave en voorrecht van de almachtige God met het oog op de verdiensten van Christus Jezus, de Verlosser van het menselijk geslacht, gevrijwaard werd van elke smet van de erfzonde,
door God is geopenbaard en daarom door alle gelovigen vast en bestendig geloofd moet worden.
Zouden er lieden zijn – wat God verhoede – die in hun hart iets anders menen dan dat Wij hebben gedefinieerd, dan moeten zij erkennen en voortaan weten dat zij door hun eigen rechtspraak zijn veroordeeld, schipbreuk in het geloof hebben geleden en van de eenheid van de Kerk zijn afgevallen en dat zij bovendien, mochten zij het wagen datgene wat zij in hun hart menen mondeling of schriftelijk of op welke wijze dan ook tot uitdrukking brengen, door hun eigen toedoen de door het recht vastgestelde straffen oplopen.”
Uitleg in catechismus
De universele catechismus van de Katholieke Kerk legt uit wat de betekenis en de zin is van het dogma. “Om Moeder van de Verlosser te zijn werd Maria door God begiftigd met gaven die pasten bij een zo grote taak. De engel Gabriël begroet haar op het ogenblik van de boodschap als ‘vol van genade’. Immers, om de vrijwillige instemming van haar geloof te kunnen geven bij de aankondiging van haar roeping moest zij geheel gedragen worden door Gods genade. Deze luister van een uitzonderlijke heiligheid waarmee zij vanaf het eerste ogenblik van haar ontvangenis gesierd is, verkrijgt zij geheel van Christus: zij is ‘met het oog op de verdiensten van haar Zoon op een meer verheven wijze verlost’. Meer dan elke andere geschapen persoon heeft de Vader haar ‘in de hemelen in Christus gezegend met elke geestelijke zegen’ (Ef. 1,3). Hij heeft haar in Hem uitverkoren voor de grondlegging van de wereld, om heilig en vlekkeloos te zijn voor zijn aangezicht” (nrs. 490-492).
Oosterse traditie
De catechismus voegt eraan toe dat de notie van de onbevlekte ontvangenis niet slechts een theologische kwestie van de Latijnse Kerk was. “De Kerkvaders uit de oosterse traditie noemen de Moeder van God ‘de geheel heilige’ (Panaghia), zij vieren haar als ‘vrij van iedere zondesmet, als het ware gevormd door de heilige Geest en gemaakt tot een nieuw schepsel’.
Hoogfeest
In de Katholieke Kerk wordt het hoogfeest van de Onbevlekte Ontvangenis gevierd op 8 december. Die datum is afgeleid van de datum van Maria Geboorte (8 september). Maria werd immers negen maanden vóór haar geboorte verwekt (of in vromere bewoordingen: ontvangen in de schoot van haar moeder Anna). In een aantal landen, waaronder Italië, Spanje, Portugal, Zwitserland en Oostenrijk is Onbevlekte Ontvangenis een nationale vrije dag. In Rome gaat de paus op 8 december naar de Piazza di Spagna voor een Maria-hulde. Op dat plein staat sinds 1857 een standbeeld op een antiek Romeinse zuil. Het beeld stelt de verheerlijkte Onbevlekt Ontvangen Maagd voor.
Misverstand
Er heerst een wijd verbreid misverstand over de Onbevlekte Ontvangenis. Vaak denkt men dat deze naam betrekking heeft op de maagdelijke toestand waarin Jezus werd verwekt. Maria zou geen seks hebben gehad en daarom onbevlekt zijn.
Titel van Maria
De Onbevlekte Ontvangenis wordt vaak gebruikt als een titel voor Maria zelf. In de Europese schilderkunst van de 17e en 18e eeuw dragen veel afbeeldingen van Maria die naam. Dit gebruik om de Heilige Maagd zo te noemen werd versterkt nadat de zieneres Bernadette van Soubirous gezegd had dat de vrouw die in Lourdes aan haar was verschenen gezegd zou hebben ‘dat zij de onbevlekte ontvangenis was’ [in het door Bernadette gesproken Occitaans: qué soï era immaculado councepciou].
Bron: KRO-NCRV
Laten wij bidden
Maria, goede Moeder,
wil ons voorgaan in het gebed, wil met ons meebidden, opdat wij ons gebed mogen beleven in dat zachte vuur van Gods Geest. Dat wij dezelfde beschikbaarheid in ons mogen dragen zoals Gij die had toen de engel u bezocht. Help ons ‘ja’ te zeggen, in Christus, elke dag opnieuw, eenvoudig en echt.
In zijn naam. Amen.