Leestip van de dag – donderdag 2 juni 2016

Barmhartigheid als een dringend antwoord op het appel van de kwetsbare ander

Roger Burggraeve over barmhartigheid

Barmhartigheid loopt als een rode draad doorheen het leven van pater salesiaan en moraaltheoloog Roger Burggraeve. 10-tallen jaren doceerde hij als gewoon hoogleraar aan verschillende faculteiten van de KULeuven. Binnenkort verschijnt een nieuw boek van zijn hand over een ethiek van barmhartigheid.

Wat versta jij onder barmhartigheid ?

Roger Burggraeve •  Barmhartigheid roept mededogen op en daarnaast ook goedaardigheid en welwillendheid. Naar mijn smaak leggen die echter te veel de nadruk op het vrijblijvende van barmhartigheid. Alsof barmhartigheid een vrije en persoonlijke keuze is om je in te laten met de vragen en problemen van anderen. Zo zie ik dat niet.

Barmhartigheid gaat niet over ikzelf die vanuit mijn goed hart naar de ander toega. Iemand die gekwetst is, doet een appel op mij. Barmhartigheid is dan het antwoord dat ik verplicht ben om te geven.

Die lijdende en getraumatiseerde ander heeft recht op mijn zorg. Daarom verbind ik barmhartigheid met verantwoordelijkheid. Die ander raakt mij vanuit zijn lijden. Ik hoor zijn oproep als een niet-vrijblijvende opdracht om hem bij te staan. Barmhartigheid toont dat je wezenlijk raakbaar en aandoenbaar bent in je hele wezen.

Barmhartigheid is geen ethisch rationeel principe of een conclusie die je afleidt uit een redenering. Nee, het gaat veel verder, het gaat over een totaal aangedaan zijn van je hele persoon.

Barmhartigheid is ook geen lollige, leutige liefde. Mensen organiseren liefdadigheidsacties – zoals bijvoorbeeld het Glazen Huis – en amuseren zich rot. Lijkt dit soms niet een beetje op gemakkelijk sentiment? Ik mis een oproep tot plicht, tot verantwoordelijkheid. Die ethische hoogdringendheid hoort voor mij wezenlijk bij barmhartigheid.

Hoe breng jij barmhartigheid in de praktijk in je contacten met mensen ?

Roger Burggraeve • Als priester werkte ik via het salesiaanse project Eigentijdse jeugd – nu Don Bosco Experience – met jongeren in alle mogelijke kwetsbare situaties.

Ze maakten mij deelgenoot van hun mislukkingen, moeilijkheden en trauma’s, maar ook van hun mooie momenten zoals hun huwelijk of de doop van hun kindjes.

Bij hen heb ik de ervaring opgedaan dat mijn roeping een taak is en geen vrijblijvend engagement. Op weg gaan met die mensen raakt me zodanig dat ik dat moet doen. Niet dat dit een ondraaglijk gewicht is dat iemand mij van buitenaf oplegt. Het is een inwendig moeten dat ik soms toch wel als een last ervaar, in die zin dat het mij opeist. Maar dan ga ik er ook voor.

Die pastorale en educatieve ervaringen brachten mij tot het uitwerken van mijn groei-ethiek. Die zie ik als een concrete vertaling van barmhartigheid.

Ik wou op stap gaan met mensen die gebroken zijn en niet toekomen aan wat de christelijke gemeenschap het ‘volledig wenselijke’ of het ideaal noemt.

Die visie uitwerken en onderbouwen zag ik als mijn plicht en verantwoordelijkheid. Dat gaf mij een enorme energie, dynamiek en creativiteit.

Wat heb je in je eigen leven geleerd over barmhartigheid ?

Roger Burggraeve • Dat je ervaring en visie rond barmhartigheid evolueren. Ik bracht mijn ervaringen uit Eigentijdse Jeugd mee toen ik begon les te geven aan de faculteit Godgeleerheid. Ik doceerde daar ethiek in opdracht van de grote moraaltheoloog Louis Janssens, maar ik merkte dat de kerkelijke leer niet kon volstaan. Ik zag het als mijn taak om een barmhartige en mee-gaande mens te zijn. In het begin toonde zich dat als een diep besef dat ik een andere weg moest zoeken.

Heel vlug verwachtten de mensen van mij een volle ontplooiing van die groei-ethiek.

Ze wilden dat ik die idee van barmhartigheid neerzette en aanbood alsof die inzichten reeds voldragen waren. Terwijl ik er nog zwanger van was.

Als ik ergens ging spreken, verwachtten de toehoorders dat ik perfect antwoord kon geven op hun vragen. Mijn ideeën zaten nog in de embryonale fase, maar ik moest doen alsof er al een voldragen, degelijk gefundeerde visie geboren was. Ik merk dat dat niet alleen zo is voor ethische theorieën, maar dat mensen dat ook in het leven zelf van elkaar verwachten.

Mensen moeten al van in het begin perfect en af zijn. Ze krijgen te weinig tijd en ruimte om in zwangerschap en in ontwikkeling te zijn.

Een benadering vanuit barmhartigheid en groei leid je niet af uit verstandelijke principes. Die krijgt altijd vorm vanuit interactie met mensen. Die zijn dan ook mijn leermeesters. Ik moet zelf ook nadenken over wat mensen zeggen. Dat gevoel heb ik nog altijd.

Bij wie haal jij inspiratie om barmhartig in het leven te staan ?

Roger Burggraeve • Als salesiaan uiteraard bij Don Bosco, maar daarnaast zeer sterk bij de joodse filosoof Emmanuel Levinas. Hij wijst telkens weer op het appel dat uitgaat van het gelaat en de beleving van de ander. Die roept mij op tot verantwoordelijkheid en wijst ook naar God.

Naast Levinas ben ik ook bijzonder geïnspireerd door magister Lowieke, Louis Janssens. Hij had het altijd over liefde die adequaat en integraal begrepen moet worden, ook al is de mens daar altijd naar onderweg.

Op mijn nachtkastje ligt Merkstenen van Dag Hammarskjöld. Hij schrijft over een sterke roeping en een sterk aangegrepen zijn door een grote opdracht terwijl hij zich toch fragiel voelt. Maar er is Iemand die met hem meegaat en aan wie hij zich overgeeft. Daar betreedt hij het mystieke domein. Dat boeit mij.

Jean Vanier, de stichter van de Arkgemeenschappen, is voor mij misschien wel dè figuur vandaag die een diep besef heeft van wederkerigheid in de barmhartigheid. Gekwetste mensen zijn ook partners. Hij leert van mensen met een mentale beperking om wederkerig te ontvangen en te delen. Bij hem is er geen spoor van neerbuigendheid.

Ik kijk met verbazing naar Jean Vanier: het is alsof hij de ideeën van Levinas handen en voeten geeft in het concrete leven, mèt de mystieke dimensie erbij.

Van hem leer ik dat de Godservaring als een tatoeage in ons is. Hij is de Inwendige in ons die ons heel voorzichtig inspireert, niet dirigeert. Zo voorzichtig dat we er bijna overheen gaan.

° Gepubliceerd op Kerknet.be op donderdag 24 maart 2016

Roger Burggraeve (foto: Mariette Dhondt)