Kerstmis – Geboorte van de Heer
Lezingen uit de dageraadsmis
Uit de profeet Jesaja 62, 11-12
De profeet richt zich tot een volk dat gevangen zit in de eigen zonde, dat veracht is en verlaten. Tegen deze achtergrond krijgen de beloften van God hun volle draagwijdte.
De Heer laat overal horen, tot aan de einden der aarde: ‘Verkondig aan vrouwe Sion: “Je redder komt! Zijn loon heeft Hij bij zich, zijn beloning gaat voor Hem uit.”’ Dan noemt men hen Het heilige volk, Volk dat door de Heer is vrijgekocht, en jij zult Geliefde heten, Nooit verlaten stad.
Psalm 97, 1 + 6 + 11 + 12
Refr.: Breng hulde aan Gods heilige naam.
De Heer is koning – laat de aarde juichen,
laat vreugde heersen van kust tot kust.
De hemel vertelt van zijn gerechtigheid,
alle volken aanschouwen zijn majesteit.
Licht is gezaaid voor de rechtvaardige,
vreugde voor de oprechten van hart.
Verheug u, rechtvaardigen, in de Heer,
en breng hulde aan zijn heilige naam.
Uit de brief van Paulus aan Titus 3, 4-7
De geschiedenis van de mensheid en de heilsgeschiedenis getuigen ervan: uit zichzelf alleen konden de mensen het nooit verdienen, dat hen een verlosser geboren werd. Het heil kon slechts dagen, toen de God van tederheid en erbarmen de eerste stap zette.
Dierbaren,
de goedheid en mensenliefde van God, onze redder, zijn openbaar geworden en heeft Hij ons gered, niet vanwege onze rechtvaardige daden, maar uit barmhartigheid. Hij heeft ons gered door het bad van de wedergeboorte en de vernieuwende kracht van de heilige Geest, die Hij door Jezus Christus, onze redder, rijkelijk over ons heeft uitgegoten. Zo zijn wij door zijn genade rechtvaardig verklaard en krijgen we deel aan het eeuwige leven waarop onze hoop gericht is.
Alleluia. (Lc. 2, 14)
Eer aan God in de hoogste hemel
en vrede op aarde
voor de mensen die Hij liefheeft.
Alleluia.
Uit het evangelie volgen Lucas 2, 15-20
De verschijning van de engelen was maar kort. Nu is het de taak van de nederigen, de armen en de kleinen om aan hun broeders en zusters de Blijde Boodschap te verkondigen, die hen werd toevertrouwd. En het geloof van Maria gaat dat van de Kerk vooraf, bij het overbrengen van het mysterie van haar Zoon.
Toen de engelen waren teruggegaan naar de hemel, zeiden de herders tegen elkaar: ‘Laten we naar Betlehem gaan om met eigen ogen te zien wat er gebeurd is en wat de Heer ons bekend heeft gemaakt.’
Ze gingen meteen op weg, en troffen Maria aan en Jozef en het kind dat in de voederbak lag. Toen ze het zagen, vertelden ze wat hun over het kind was gezegd.
Allen die het hoorden stonden verbaasd over wat de herders tegen hen zeiden, maar Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken.
De herders gingen terug, terwijl ze God loofden en prezen om alles wat ze gehoord en gezien hadden, precies zoals het hun was gezegd.
Van Woord naar leven
De herders gingen terug, terwijl ze God loofden en prezen om alles wat ze gehoord en gezien hadden…
Persoonlijk heb ik een boontje voor de herders in het kerstverhaal. Zij leefden in de realiteit van het gewone leven: het waren arbeidslui, leefden niet in paleizen, leefden met de seizoenen der natuur. Hun leven was ver van romantiek, dikwijls hard en ruw, zoals het leven voor velen van ons is. Het waren mensen met haken en ogen, levend op kromme lijnen; mensen zoals u en ik. Mooi toch hoe deze groep mensen de eer kreeg om als eersten, uiteraard na Maria en Jozef (en de dieren), het Kind te mogen zien, te mogen aanbidden. Geen keizers en koningen, geen vooraanstaande religieuze mensen, maar gewone eenvoudige lieden mochten als eersten het Kind bewonderen.
Die nederigheid, die kleinheid, dat ‘afdalen’ hebben we nodig. Gods menswording past niet in een hart dat uit is op prestige en wereldse glitter. Paus Franciscus sprak het eerder deze week nog duidelijk uit in zijn kersttoespraak tot de Romeinse curieleden: “Kerstmis is de tijd waarin ieder van ons de moed moet hebben om onze wapenuitrusting af te leggen, afstand te doen van onze oude kleren, onze sociale erkenning en de glans van wereldse glorie, en onze nederigheid aan te nemen. Wij zijn allemaal, ieder van ons, melaatsen die behoefte hebben aan genezing.” Over kerkhervorming gesproken…
Onze kleine en eenvoudige herders uit het evangelie brachten God lof en prezen Hem om alles wat ze gezien en gehoord hadden. Wat een vreugde moet hun hart gekend hebben.
Lieve mensen, u die op een of andere wijze tijdens de voorbije nacht, of in de loop van deze dag, hebt ‘geknield’ (of zult ‘knielen’) voor de kerststal, laat u op dezelfde wijze bezielen door het kerstgebeuren dan dat bij de herders is gebeurd. Laat je hele zijn volstromen met wat zich daar rond en in die kribbe heeft afgespeeld. Kijk ernaar alsof je er zelf bij aanwezig bent. Ja, kruip in het gebeuren, wees een van de omstaanders. En aanbid, ontvang, drink, bewonder. Laat de vreugde, die het Kind in je hart doet opborrelen, de spirit zijn van je doen en laten, van je ontmoetingen met mensen; vandaag, morgen, en overmorgen, altijd.
Moge je hart de kribbe zijn van waaruit je leeft, bidt en werkt. Want we mogen nog zoveel kerststallen zetten als we willen, we mogen ons huis vol hangen met ballen, slingers en lichtjes… Als de Heer vanbinnen niet mag geboren worden, hebben deze uiterlijke tekenen weinig zin. Kerstversiering is mooi, maar als het geen levend gebeuren wordt van binnenuit is het vrijwel zinloos.
De binnenkant, waar het om te doen is, mogen we natuurlijk niet herleiden tot onze persoonlijke binnenkant. Je hebt ook nog de binnenkant van je medemens, de binnenkant van je gezin of je gemeenschap, de binnenkant van de Kerk, de binnenkant van de samenleving. Allemaal kribben waar de Heer in geboren wilt worden, waar Hij appelleert Gods liefde te belichamen, en wel verenigd met Hem.
Geliefde mensen,
laten we de Heer beminnen in al zijn kribben waarin Hij ons tegemoet komt. Laten we Hem welkom heten door zijn liefde gestalte te geven, in alle omstandigheden van het leven. Als eenvoudigen, armen van geest, bezield door het kerstwonder: Gods menswording onder ons.
Een zalig Kerstmis voor ieder van u !
kris
Reageren of uitwisselen betreffende de overweging kan via de blog Van Woord naar leven.
Laten wij bidden
Vader,
schenk ons de eenvoud van de herders, geef ons dat pure en sterke geloof dat ons naar Jezus doet wenden. Moge Hij het hart worden van ons bestaan; liefde en vrede voor ieder.
Dank U, lieve God, voor uw menswording.
In Christus, amen.
De Bijbelteksten zijn ontleend aan de NBV21, © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap.
De korte inleidingen op de lezingen zijn van de hand van Kris.
Kerstmis
Geboorte van de Heer
De engel zei tegen de herders: ‘Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen dat grote vreugde betekent voor heel het volk: vandaag is in de stad van David jullie redder geboren. Hij is de messias, de Heer. Dit zal voor jullie het teken zijn: jullie zullen een pasgeboren kind vinden dat in doeken gewikkeld in een voederbak ligt.’ (Lc 2, 10-12)
Van de vier evangelisten zijn het alleen Matteüs en Lucas die het verhaal van Jezus’ geboorte vertellen. Hun versie van het kerstverhaal vertoont onderling grote verschillen.
Matteüs schrijft over de droom van Jozef, de wijzen uit het Oosten die zich door een heldere ster laten leiden, over de snode koning Herodes en de vlucht van Jozef en Maria met hun pasgeboren kindje naar Betlehem (Mt 1 & 2).
Lucas’ kerstverhaal (Lc 1-2,21) is heel wat uitgebreider en ook anders van toon. Hij begint bij de aankondiging van de geboorte van Johannes en laat de engel Gabriël Jezus’ geboorte aankondigen aan Maria. Hij situeert het geboorteverhaal tegen de achtergrond van een door keizer Augustus bevolen volkstelling. Het kind wordt in een voerbak gelegd en de herders, die door engelenkoren op de hoogte zijn gebracht, komen het bezoeken.
Matteüs en Lucas hebben met elkaar gemeen dat het kind Jezus lang niet voor iedereen even welkom is. Voor Jozef en de hoogzwangere Maria was er geen plaats meer in het gastenverblijf en Herodes wil het kind laten vermoorden… Het lijkt er sterk op dat de schaduw van zijn verwerping al over de geboorte heen valt. Of dat, zoals de Kerkvaders het formuleerden, de kribbe als het ware uit hetzelfde hout is gesneden waartegen Hij later zal worden gespijkerd. Maar door zijn kruis overwon Jezus de dood. Door zijn verrijzenis werd hij het Licht van de wereld. Blijft Pasen het belangrijkste feest, Kerstmis loopt erop vooruit.
25 december
Dat Kerstmis – ‘Christusmis’ of de mis op het geboortefeest van Jezus Christus – op 25 december gevierd wordt, is ontstaan in de Romeinse tijd. In het hele Middellandse Zeegebied werd lang voor de geboorte van Christus al op 25 december de geboortedag van de Romeinse god Mithras, de onoverwinnelijke zonnegod (‘sol invictus’), gevierd. In de Germaanse streken werd rond diezelfde datum het Joelfeest gevierd. Beide feesten waren zonnefeesten, waarop de komst van de nieuwe zon – het lengen der dagen – feestelijk gevierd werd.
In de loop van de 4de eeuw werd deze datum, die toch al bekend stond vanwege de hoop op nieuw leven en nieuw licht, door de christenen gebruikt om de geboorte van Christus, het ware Licht, te vieren. Nog altijd zijn de kerstdagen in de donkere wintertijd feesten van licht en warmte, maar christenen vieren dat het Licht van Christus in de duisternis is gekomen: de warmte van God heeft de winter van onze wereld doorbroken. De liturgie van de kerstdagen en alle mooie en oude gebruiken daaromheen drukken dat ene mysterie uit, dat de drie prefaties voor de kersttijd zo trefzeker bezingen: “Gij hebt uw heerlijkheid ontvouwd voor onze ogen, nieuw licht is opgegaan, uw woord is vlees geworden, onze God in Hem” (prefatie I voor Kerstmis). “In het mysterie van Christus’ geboorte dat wij heden vieren, is Hij, die als God onzichtbaar is, zichtbaar onder ons verschenen; voor alle tijden geboren uit de Vader, is Hij onze tijd binnengegaan. Wat vervallen is richt Hij weer op, heel de schepping wordt hersteld…” (prefatie II). “Heden schijnt het licht van de verlossing: Gods Zoon gaat een ruil aan met de mensen: het Woord neemt onze zwakheid aan, en schenkt onsterfelijkheid aan hen die moesten sterven. Door een wonder wordt Hij één der onzen om ons te verheffen tot zijn eeuwigheid” (prefatie III).
De werkelijke geboortedatum van Christus is niet bekend, maar moet rond het begin van de christelijke jaartelling gelegen zijn.
De feesten van de kersttijd belichten ieder op hun manier het mysterie van de Menswording. Eerst is er natuurlijk de viering van Kerstmis zelf, die in de advent wordt voorbereid. Op 24 december wordt in de vroege avond de ‘mis op de vooravond’ of de ‘vigiliemis’ gevierd. Het geboorteverhaal volgens Matteüs, eventueel voorafgegaan door de Geslachtslijst, wordt er als evangelie gelezen. Voor de meeste mensen en gemeenschappen is de eigenlijke kerstavond- of kerstnachtviering toch wel de mis ‘in de nacht’- zoals het missaal ze noemt – ook als ze niet stipt om middernacht wordt gevierd. ‘Het volk dat in het duister wandelt, ziet een groot licht’, jubelt Jesaja in de eerste lezing. ‘Heden is ons een redder geboren, Christus de Heer’, zingt de antwoordpsalm verder. ‘De genade van God, bron van heil voor alle mensen, is op aarde verschenen’, verkondigt Paulus in de tweede lezing. En het alleluia-vers laat al de woorden horen van de engel aan de herders in het kerstevangelie volgens Lucas: ‘Heden is u een Redder geboren, Christus de Heer’. Ja, Christus is onze Redder. Hij is ons komen redden van een zinloos bestaan, een leven in ikzucht en zonder uitzicht. Hij geeft zin aan ons leven, Hij richt ons op God en op elkaar. Zijn geboorte is het begin van nieuw leven voor de mensheid.
In de dageraadsmis – de eucharistie in de ochtenduren – zegt Paulus: ‘De goedheid en mensenliefde van God, onze redder, zijn openbaar geworden en heeft Hij ons gered, niet vanwege onze rechtvaardige daden, maar uit barmhartigheid. Hij heeft ons gered door het bad van de wedergeboorte en de vernieuwende kracht van de heilige Geest, die Hij door Jezus Christus, onze redder, rijkelijk over ons heeft uitgegoten.’ Zo wordt de band met het Paasmysterie en dus met de overgang met Christus van dood naar leven gelegd. Als evangelie wordt dan het vervolg van het geboorteverhaal volgens Lucas gelezen, over de herders die naar Betlehem gaan. Daarom kreeg die viering ook de naam ‘herdersmis’.
De liturgie en de lezingen van de ‘dagmis’ benaderen het kerstmysterie op een eigen, verheven wijze. ‘God heeft tot ons gesproken door de Zoon. Hij is de afstraling van Gods heerlijkheid en het evenbeeld van zijn wezen’, zegt de schrijver van de Hebreeënbrief in de tweede lezing. Als evangelie wordt uiteraard de proloog van Johannes gelezen, het hoogtepunt van de kerstliturgie: ‘Het Woord is mens geworden en heeft in ons midden gewoond, vol van genade en waarheid en wij hebben zijn grootheid gezien…’ Dat kleine kind in de kribbe, geboren in Betlehem, is dus het Woord van God. In Hem heeft God zich helemaal uitgesproken. God is onder ons komen wonen en heeft zich aan ons doen kennen. Want alleen als je iemand kent, kun je echt van hem of haar houden. En is het dat niet, wat God wilde bereiken: dat wij zijn liefde zouden ontdekken?
Kerststal
In onze streken wordt de kerstliturgie omgeven met een aantal mooie gebruiken. Een heel bekend gebruik is het plaatsen van kerststallen in huizen en kerken. In 1223 is door St.-Franciscus van Assisi voor de eerste keer een grote kerststal opgesteld, ’s nachts in de vrije natuur. Zo konden de gelovigen, net als de herders in Betlehem, de kribbe waarin het Kind Jezus lag, bezoeken. Van hieruit is dit gebruik wereldwijd overgenomen.
De beelden in de kerststal hebben allemaal hun eigen betekenis. Zo brengt de engel de blijde boodschap aan de herders – mensen van heel laag aanzien, die als eerste het nieuws van Christus’ geboorte te horen kregen – en zijn de os en de ezel geïnspireerd op een verhaal uit het Oude Testament waarin geschreven staat: ‘Een os kent zijn eigenaar, een ezel de krib van zijn meester, maar Israël weet van niets’ (Js 1,3).
Kerstboom
De kerstboom is het kerstsymbool van de protestantse christenen en zou voor het eerst door Maarten Luther zijn geplaatst. Hij staat voor de ‘boom van het leven’ in het aards paradijs. Aan de kerstboom werden appels, noten, gebak en blinkende kerstballen opgehangen om op Kerstmis te worden geplukt als ‘vruchten des levens’.
Ook het geven van geschenken met Kerstmis gaat terug op Maarten Luther. Hij schafte omstreeks 1535 het tot dan toe gebruikelijke Sinterklaasfeest af. In plaats van Sinterklaas bracht voortaan het Kerstkindje snoepgoed en geschenken.
Tegen het einde van de 19de eeuw maakte de kerstboom zijn intrede in de katholieke huizen en kerken.
Laten wij bidden
Vader,
schenk ons de eenvoud van de herders, geef ons dat pure en sterke geloof dat ons naar Jezus doet wenden. Moge Hij het hart worden van ons bestaan; liefde en vrede voor ieder.
Dank U, lieve God, voor uw menswording.
In Christus, amen.