Goede Vrijdag
Uit de profeet Jesaja 52, 13 – 53, 12
Ons lijden nam hij op zich.
Ja, mijn dienaar zal slagen, hij zal groots zijn, hoog verheven in aanzien.
Zoals hij velen deed huiveren – zo gruwelijk, zo onmenselijk was zijn aanblik, zijn uiterlijk had niets meer van een mens; zo zal hij veel volken opschrikken, en koningen zullen sprakeloos staan. En zij aan wie niets was verteld, zullen zien, zij die niets hadden gehoord, zullen begrijpen.
Wie kan geloven wat wij hebben gehoord? Aan wie is de macht van de Heer geopenbaard?
Als een loot schoot hij op onder Gods ogen, als een wortel die uitloopt in dorre grond. Onopvallend was zijn uiterlijk, hij miste iedere schoonheid, zijn aanblik kon ons niet bekoren.
Hij werd veracht, door mensen gemeden, hij was een man die het lijden kende en met ziekte vertrouwd was, een man die zijn gelaat voor ons verborg, veracht, door ons verguisd en geminacht.
Maar hij was het die onze ziekten droeg, die ons lijden op zich nam. Wij echter zagen hem als een verstoteling, door God geslagen en vernederd.
Om onze zonden werd hij doorboord, om onze wandaden gebroken. Voor ons welzijn werd hij getuchtigd, zijn striemen brachten ons genezing.
Wij dwaalden rond als schapen, ieder zocht zijn eigen weg; maar de wandaden van ons allen liet de Heer op hem neerkomen.
Hij werd mishandeld, maar verzette zich niet en deed zijn mond niet open. Als een schaap dat naar de slacht wordt geleid, als een ooi die stil is bij haar scheerders deed hij zijn mond niet open.
Door een onrechtvaardig vonnis werd hij weggenomen. Wie van zijn tijdgenoten heeft er oog voor gehad? Hij werd verbannen uit het land der levenden, om de zonden van mijn volk werd hij geslagen.
Hij kreeg een graf bij misdadigers, zijn laatste rustplaats was bij de rijken; toch had hij nooit enig onrecht begaan, nooit bedrieglijke taal gesproken.
Maar de Heer wilde hem breken, hij maakte hem ziek. Hij offerde zijn leven voor hun schuld, om zijn nageslacht te zien en lang te leven. En door zijn toedoen slaagde wat de Heer wilde.
Na het lijden dat hij moest doorstaan, zag hij het licht en werd met kennis verzadigd. Mijn rechtvaardige dienaar verschaft velen recht, hij neemt hun wandaden op zich.
Daarom ken ik hem een plaats toe onder velen en zal hij met machtigen delen in de buit, omdat hij zijn leven prijsgaf aan de dood en zich tot de zondaars liet rekenen. Hij droeg echter de schuld van velen en nam het voor zondaars op.
Psalm 31, 2 + 6 + 12 + 13 + 15 + 16 + 17 + 25
Refr.: Wees sterk en houd moed.
Bij U, Heer, schuil ik,
maak mij nooit te schande.
Bevrijd mij en doe mij recht.
In uw hand leg ik mijn leven,
Heer, trouwe God, U verlost mij.
Bij allen die mij belagen
wek ik de lachlust,
bij mijn buren nog het meest.
Wie mij kennen zijn verbijsterd,
wie mij zien aankomen op straat
wenden zich af en ontvluchten mij.
Vergeten ben ik als een dode, weg uit het hart,
afgedankt als gebroken aardewerk.
Maar ik vertrouw op U, Heer,
ik zeg: U bent mijn God,
in uw hand liggen mijn lot en mijn leven,
bevrijd mij uit de greep van mijn vijanden en vervolgers.
Laat het licht van uw gelaat over mij schijnen,
toon uw trouw en red uw dienaar.
Allen die uw hoop vestigt op de Heer:
wees sterk en houd moed.
Uit de brief van Paulus aan de Hebreeën 4, 14-16 + 5, 7-9
‘Een hooggeplaatste hogepriester’
Broeders en zusters,
nu wij een hooggeplaatste hogepriester hebben die de hemel is doorgegaan, Jezus, de Zoon van God, moeten we vasthouden aan het geloof dat we belijden.
Want de hogepriester die wij hebben is er een die met onze zwakheden kan meevoelen, juist omdat Hij, net als wij, in elk opzicht op de proef is gesteld, met dit verschil dat Hij niet vervallen is tot zonde.
Laten we dus zonder schroom naderen tot de troon van de Genadige, waar we telkens als we hulp nodig hebben barmhartigheid en genade vinden.
Christus heeft tijdens zijn leven op aarde onder tranen en met luide stem gesmeekt en gebeden tot Hem die Hem kon redden van de dood, en werd verhoord vanwege zijn diep ontzag voor God.
Hoewel Hij zijn Zoon was, heeft Hij moeten lijden, en zo heeft Hij gehoorzaamheid geleerd.
En toen Hij naar de uiteindelijke volmaaktheid gevoerd was, werd Hij voor allen die Hem gehoorzamen een bron van eeuwige redding.
Uit het evangelie volgens Johannes 18, 1 – 19, 42
De passie van de Heer.
Jezus ging hij met zijn leerlingen naar de overkant van de Kidronbeek. Daar liep hij een olijfgaard in, met zijn leerlingen.
Judas, zijn verrader, kende deze plek ook, want Jezus was er vaak met zijn leerlingen samengekomen.
Judas ging ernaartoe, samen met een cohort soldaten en dienaren van de hogepriesters en de Farizeeën. Ze waren gewapend en droegen fakkels en lantaarns.
Jezus wist precies wat er met Hem zou gebeuren. Hij liep naar hen toe en vroeg: ‘Wie zoeken jullie?’
Ze antwoordden: ‘Jezus uit Nazaret.’
‘Ik ben het’, zei Jezus, terwijl Judas, zijn verrader, erbij stond.
Toen Hij zei: ‘Ik ben het’, deinsden ze achteruit en vielen op de grond.
Weer vroeg Jezus: ‘Wie zoeken jullie?’ en weer zeiden ze: ‘Jezus uit Nazaret.’
‘Ik heb jullie al gezegd: “Ik ben het, ”’zei Jezus. ‘Als jullie mij zoeken, laat deze mensen dan gaan.’
Zo gingen de woorden in vervulling die Hij gesproken had: ‘Geen van hen die U mij gegeven hebt, heb Ik verloren laten gaan.’
Daarop trok Simon Petrus het zwaard dat hij bij zich had, haalde uit naar de slaaf van de hogepriester en sloeg hem zijn rechteroor af; Malchus heette die slaaf.
Maar Jezus zei tegen Petrus: ‘Steek je zwaard in de schede. Zou Ik de beker die de Vader mij gegeven heeft niet drinken?’
De soldaten met hun tribuun en de Joodse gerechtsdienaars grepen Jezus en boeiden Hem.
Ze brachten Hem eerst naar Annas, de schoonvader van Kajafas. Kajafas was dat jaar hogepriester en hij was het die de Joden had voorgehouden: ‘Het is goed dat één man sterft voor het hele volk.’
Simon Petrus liep met een andere leerling achter Jezus aan. Deze andere leerling kende de hogepriester en ging met Jezus het paleis van de hogepriester in, maar Petrus bleef buiten bij de poort staan.
Daarop kwam de andere leerling, de kennis van de hogepriester, weer naar buiten; hij sprak met de portierster en nam Petrus mee naar binnen.
Het meisje sprak Petrus aan: ‘Ben jij soms ook een leerling van die man?’
‘Nee, ik niet’, zei hij.
De slaven en de gerechtsdienaars stonden zich te warmen bij een vuur dat ze hadden aangelegd omdat het koud was; ook Petrus ging zich erbij staan warmen.
De hogepriester ondervroeg Jezus over zijn leerlingen en over zijn leer.
Jezus zei: ‘Ik heb in het openbaar tot de wereld gesproken. Ik heb steeds onderricht gegeven op plaatsen waar de Joden bij elkaar komen, in synagogen en in de tempel, en nooit heb Ik iets in het geheim gezegd. Waarom ondervraagt u mij? Vraag het toch aan de mensen die mij gehoord hebben, zij weten wat Ik gezegd heb.’
Toen Jezus dat zei gaf een van de dienaren die erbij stonden, hem een klap in het gezicht: ‘Is dat een manier om de hogepriester te antwoorden?’
Jezus zei: ‘Als Ik iets verkeerds gezegd heb, zeg dan wat er verkeerd was, maar als het juist is wat Ik heb gezegd, waarom slaat u me dan?’
Daarna stuurde Annas hem geboeid naar Kajafas, de hogepriester.
Simon Petrus stond zich intussen nog steeds te warmen. ‘Ben jij soms ook een leerling van hem?’ vroegen ze.
‘Nee’, ontkende Petrus, ‘ik niet.’
Maar een van de slaven van de hogepriester, een familielid van de man van wie Petrus het oor had afgeslagen, zei: ‘Maar ik heb toch gezien dat je bij Hem was in de olijfgaard?’
Weer ontkende Petrus, en meteen kraaide er een haan.
Jezus werd van Kajafas naar het pretorium gebracht. Het was nog vroeg in de morgen. Zelf gingen ze niet naar binnen, om zich niet te verontreinigen voor het pesachmaal.
Daarom kwam Pilatus naar buiten en vroeg: ‘Waarvan beschuldigt u deze man?’
Ze antwoordden: ‘Als Hij geen misdadiger was, zouden we Hem niet aan u uitgeleverd hebben.’
Pilatus zei: ‘Neem Hem dan mee, en veroordeel Hem volgens uw eigen wet.’
Maar de Joden wierpen tegen: ‘Wij hebben het recht niet om iemand ter dood te brengen.’
Zo ging de uitspraak van Jezus in vervulling waarin hij aanduidde welke dood hij sterven zou.
Nu ging Pilatus het pretorium weer in. Hij liet Jezus bij zich komen en vroeg Hem: ‘Bent u de koning van de Joden?’
Jezus antwoordde: ‘Vraagt u dit uit uzelf of hebben anderen dit over mij gezegd?’
‘Ik ben toch geen Jood’, antwoordde Pilatus. ‘Uw volk en uw hogepriesters hebben u aan mij uitgeleverd – wat hebt U gedaan?’
Jezus antwoordde: ‘Mijn koningschap hoort niet bij deze wereld. Als mijn koningschap bij deze wereld hoorde, zouden mijn dienaren wel gevochten hebben om te voorkomen dat Ik aan de Joden werd uitgeleverd. Maar mijn koninkrijk is niet van hier.’
Pilatus zei: ‘U bent dus koning?’
‘U zegt dat ik koning ben’, zei Jezus. ‘Ik ben geboren en naar de wereld gekomen om van de waarheid te getuigen, en ieder die de waarheid is toegedaan, luistert naar wat Ik zeg.’
Hierop zei Pilatus: ‘Maar wat is waarheid?’
Na deze woorden ging hij weer naar de Joden buiten. ‘Ik heb geen schuld in Hem gevonden’, zei hij.
‘Maar het is bij u gebruikelijk dat ik met Pesach iemand vrijlaat – wilt u dat ik de koning van de Joden vrijlaat?’
Toen begon iedereen te schreeuwen: ‘Hem niet, maar Barabbas!’
Barabbas was een misdadiger.
Toen liet Pilatus Jezus geselen.
De soldaten vlochten een kroon van doorntakken, zetten die op zijn hoofd en deden hem een purperen mantel aan.
Ze liepen naar Hem toe en zeiden: ‘Leve de koning van de Joden!’, en ze sloegen Hem in het gezicht.
Pilatus liep weer naar buiten en zei: ‘Ik zal Hem hier buiten aan u tonen om u duidelijk te maken dat ik geen enkel bewijs van zijn schuld heb gevonden.’
Daarop kwam Jezus naar buiten, met de doornenkroon op en de purperen mantel aan. ‘Hier is hij, de mens’, zei Pilatus.
Maar toen de hogepriesters en de gerechtsdienaars Hem zagen begonnen ze te schreeuwen: ‘Kruisig Hem, kruisig Hem!’
Toen zei Pilatus: ‘Neem Hem dan maar mee en kruisig Hem zelf, want ik zie niet waaraan Hij schuldig is.’
De Joden zeiden: ‘Wij hebben een wet die zegt dat Hij moet sterven, omdat Hij zich de Zoon van God heeft genoemd.’
Toen Pilatus dat hoorde werd hij erg bang.
Hij ging het pretorium weer in en vroeg aan Jezus: ‘Waar komt U vandaan?’
Maar Jezus gaf geen antwoord.
‘Waarom zegt u niets tegen mij?’ vroeg Pilatus. ‘Weet u dan niet dat ik de macht heb om U vrij te laten of U te kruisigen?’
Jezus antwoordde: ‘De enige macht die u over mij hebt, is u van boven gegeven. Daarom draagt degene die mij aan u uitgeleverd heeft de meeste schuld.’
Vanaf dat moment wilde Pilatus Hem vrijlaten.
Maar de Joden riepen: ‘Als u die man vrijlaat bent u geen vriend van de keizer, want iedereen die zichzelf tot koning uitroept pleegt verzet tegen de keizer.’
Pilatus hoorde dat, liet Jezus naar buiten brengen en nam plaats op de rechterstoel op het zogeheten Mozaïekterras, in het Hebreeuws Gabbata.
Het was rond het middaguur op de voorbereidingsdag van Pesach. Pilatus zei tegen de Joden: ‘Hier is Hij, uw koning.’
Meteen schreeuwden ze: ‘Weg met Hem, weg met Hem, aan het kruis met Hem!’
Pilatus vroeg: ‘Moet ik uw koning kruisigen?’
Maar de hogepriesters antwoordden: ‘Wij hebben geen andere koning dan de keizer!’
Toen droeg Pilatus Hem aan hen over om Hem te laten kruisigen.
Zij voerden Jezus weg; Hij droeg zelf het kruis naar de zogeheten Schedelplaats, in het Hebreeuws Golgota.
Daar kruisigden ze Hem, met twee anderen, aan weerskanten één, en Jezus in het midden.
Pilatus had een inscriptie laten maken die op het kruis bevestigd werd. Er stond op ‘Jezus uit Nazaret, koning van de Joden’. Het stond er in het Hebreeuws, het Latijn en het Grieks, en omdat de plek waar Jezus gekruisigd werd dicht bij de stad lag, werd deze inscriptie door veel Joden gelezen.
De hogepriesters van de Joden zeiden tegen Pilatus: ‘U moet niet “koning van de Joden” schrijven, maar “Deze man heeft beweerd: Ik ben de koning van de Joden”.’
‘Wat ik geschreven heb, dat heb ik geschreven’, was het antwoord van Pilatus.
Nadat ze Jezus gekruisigd hadden, verdeelden de soldaten zijn kleren in vieren, voor iedere soldaat een deel. Maar zijn onderkleed was in één stuk geweven, van boven tot beneden.
Ze zeiden tegen elkaar: ‘Laten we het niet scheuren, maar laten we loten wie het hebben mag.’ Zo ging in vervulling wat de Schrift zegt: ‘Ze verdeelden mijn kleren onder elkaar en wierpen het lot om mijn mantel.’ Dat is wat de soldaten deden.
Bij het kruis van Jezus stonden zijn moeder met haar zuster, Maria, de vrouw van Klopas, en Maria uit Magdala.
Toen Jezus zijn moeder zag staan, en bij haar de leerling van wie Hij veel hield, zei Hij tegen zijn moeder: ‘Dat is uw zoon’, en daarna tegen de leerling: ‘Dat is je moeder.’ Vanaf dat moment nam die leerling haar bij zich in huis.
Toen wist Jezus dat alles was volbracht, en om de Schrift geheel in vervulling te laten gaan zei Hij: ‘Ik heb dorst.’
Er stond daar een vat water met azijn; ze staken er een majoraantak met een spons in en brachten die naar zijn mond.
Nadat Jezus ervan gedronken had zei Hij: ‘Het is volbracht.’
Hij boog zijn hoofd en gaf de geest.
Het was voorbereidingsdag, en de Joden wilden voorkomen dat de lichamen op sabbat, en nog wel een bijzondere sabbat, aan het kruis zouden blijven hangen. Daarom vroegen ze Pilatus of de benen van de gekruisigden gebroken mochten worden en of ze de lichamen mochten meenemen.
Toen braken de soldaten de benen van de eerste die tegelijk met Jezus gekruisigd was, en ook die van de ander.
Vervolgens kwamen ze bij Jezus, maar ze zagen dat Hij al gestorven was. Daarom braken ze zijn benen niet.
Maar een van de soldaten stak een lans in zijn zij en meteen vloeide er bloed en water uit.
Hiervan getuigt iemand die het zelf heeft gezien, en zijn getuigenis is betrouwbaar. Hij weet dat hij de waarheid spreekt en wil dat ook u gelooft.
Zo ging de Schrift in vervulling: ‘Geen van zijn beenderen zal verbrijzeld worden.’
Een andere schrifttekst zegt: ‘Zij zullen hun blik richten op Hem die ze hebben doorstoken.’
Na deze gebeurtenissen vroeg Josef uit Arimatea – die uit vrees voor de Joden in het geheim een leerling van Jezus was – aan Pilatus of hij het lichaam van Jezus mocht meenemen. Pilatus gaf toestemming en Josef nam het lichaam mee.
Nikodemus, die destijds ‘s nachts naar Jezus toe gegaan was, kwam ook; hij had een mengsel van mirre en aloë bij zich, wel honderd litra.
Ze wikkelden Jezus’ lichaam met de balsem in linnen, zoals gebruikelijk is bij een Joodse begrafenis.
Dicht bij de plaats waar Jezus gekruisigd was lag een olijfgaard, en daar was een nieuw graf, waarin nog nooit iemand begraven was.
Omdat het voor de Joden voorbereidingsdag was en dat graf dichtbij was, legden ze Jezus daarin.
Van Woord naar leven
Halverwege tussen de intimiteit van Witte Donderdag en het aantrekkelijke licht van de Paasnacht en -dag, worden we vandaag geconfronteerd met het mysterie van het lijden… Tegenover het kruis, tegenover het lijden staan wij mensen met de mond vol tanden. We begrijpen maar al te goed dat de meesten van zijn leerlingen het niet konden aanzien en wegvluchtten. Het kruis legt een zware last, niet alleen op Jezus, op Simon van Cyrene, maar ook op ieder van ons.
Er zijn mensen die gemakkelijk, al te gemakkelijk spreken over het lijden dat ieder overkomt en dat ieder moet doormaken. Heel snel wordt dan gezegd: neem maar een voorbeeld aan Jezus, dat wordt dan een verdoving met een vroom tintje. Maar het kruis is geen dooddoener, leidt de aandacht niet af onrecht en leed. Het kruis van Jezus kan nooit een excuus zijn voor ons, om na te laten dat we het lijden in al zijn vormen bestrijden, integendeel.
Jezus laat in zijn laatste uren zien, en daarvan is het kruis het harde blijvende teken, dat een mens soms de meest verschrikkelijke werkelijkheid in zijn leven een plaats moet zien te geven -het lijden en afgebroken worden-. Vluchten kan niet meer, er zijn van die momenten.
Goede Vrijdag draagt met recht die naam omdat we vandaag mogen weten dat we geen enkel leed hoeven te ontkennen; het is normaal dat we geen weg weten met het grote en kleine leed dat een mens kan treffen. Van het huilen van een onschuldig kind tot de diepe pijn van een ongeneeslijke ziekte; van de tragedie van een gebroken relatie tot de zinloosheid van het leven als iemand zonder werk komt, van de oorlogs- en geweldsdreigingen waar zovelen mee moeten leven, iedere dag zijn ze in het nieuws de slachtoffers in Irak, Afghanistan, Sudan, Tibet, – tot het niet meer weten als een dierbare mens plotseling sterft, of tot de gevolgen die mensen te verduren hebben van de huidige coronapandemie of andere van natuurrampen.
Goede Vrijdag draagt met recht die naam omdat we mogen zeggen dat in lijdende mensen God aan het licht komt, want in Jezus laat Hij zich kennen als hun lotgenoot, een God die meegaat en meelijdt. Hij heeft zoveel schendingen van de menselijke waardigheid doorstaan: arrestatie zonder reden, verraad door die je het meest nabij zijn, verhoren en sadistische martelingen, cynisme van de machthebbers die met een mens doen wat ze willen, de sensatiezucht van het volk, het angstige gevoel door God verlaten te zijn. Jezus staat vandaag voor de talloze mensen die in de geschiedenis doodgemarteld werden, weggeworpen als waren zij zonder enige waarde. Wat kunnen wij mensen elkaar toch aandoen?
Het is Pilatus volkomen duidelijk: zie die mens, ik vind geen schuld in hem, zegt hij. Des te schrijnender is het dan, als Jezus toch wordt veroordeeld en terecht gesteld, zijn rechten worden met voeten getreden… Gemakkelijk kan gezegd worden dat wij geen schuld dragen aan wat Jezus is overkomen, dat is iets van toen en daar. Moeten we niet onder ogen zien dat in het beeld van de lijdende mens Jezus, aan het licht komt dat ook wij tot in al onze vezels van doen hebben met het kwaad, telkens opnieuw? Niemand van ons kan zich aan het kwaad onttrekken, als het er op aan komt. Dat tonen landen waar in de laatste tientallen jaren weer volop mensen werden vermoord, etnische zuiveringen aan de orde van de dag waren. Wie kan de garantie geven dat ons dat niet kan gebeuren?
Het kruis brengt nog meer aan het licht. Graag zien we onze geschiedenis en de ontwikkelingen in onze tijd als één grote vooruitgang. Voor een deel is dat zeker waar. Maar hebben we ook oog voor de slachtoffers van deze vooruitgang? Mensen bij wie medische ingrepen mislukten, volkeren die te lijden hebben onder mislukte ontwikkelingshulp? Mensen die ziek worden van alle verkeersdrukte en lawaai, mensen ten gronde gaan aan alle consumptiedwang en prestatienormen? Mensen die slachtoffer werden van milieuverontreiniging, de afval van onze welvaart. Het vele leed dat corona zovele gezinnen heeft aangedaan?
Jezus, die zo onschuldig slachtoffer werd, wijst ons ook op dit stille leed, dikwijls verborgen voor de openbaarheid. Deze dag is een Goede Vrijdag omdat we met beide voeten op de grond worden gezet en weer weten dat schuld bestaat, mislukking, verloochening, troosteloosheid, kwaad opzet, vertwijfeling en zelfs de dood. Zaken waar we dikwijls liever aan voorbij gaan.
Tegelijkertijd weten we ook dat we hierbij niet hoeven te blijven staan, er is pijn en leed, afscheid en dood, maar er is ook bevrijding en verlossing uit lijden en dood. Jezus, de rechtvaardige werd als de eerste de beste crimineel behandeld, maar God de Heer laat Hem nooit in de steek. Aan Hem hield Jezus vast tot het einde toe.
De geschiedenis van de mensheid kent talloze verschrikkelijke verhalen, misschien nog schrikwekkender dan het lijdensverhaal van Jezus. Maar zijn verhaal past bij ons en overstijgt ons tegelijkertijd.
We herkennen er ons eigen lijden in en mogen er tegelijkertijd een teken van hoop in ontdekken: hier is iemand die de ellende in de wereld niet veronachtzaamt of ontkent, Hij blijft bij mensen die getroffen worden als alle anderen zich uit de voeten maken, ieder die schuld bekent weet Hij te vergeven en de laatste vijand van de mens, de dood, heeft Hij daarom overwonnen.
Wat is onze eigen plaats in dit geheel? Waar staan wij in dit verhaal: bij die gerechtsdienaars, tussen de hogepriesters, in de schreeuwende massa, bij die hardroepende Petrus, bij de slapende leerlingen?, bij de wankelmoedige Pilatus, bij Herodes, die sluwe vos? Zeker zal ergens tussen hen onze plaats zijn… maar misschien kunnen we heel langzaam een plaatsje veroveren tussen die enkelingen die ook steeds weer rond Jezus te zien zijn, mensen die iets aanvoelen van dat lijden: de vrouwen langs de weg, de moeder van de Heer, de heidense hoofdman, de misdadigers naast Jezus, de leerling die Hij liefhad en vooral Simon van Cyrene die Jezus meehielp zijn kruis te dragen.
Dat we zo meer onze plaats mogen vinden, dan gaan we die uitspraak in de geloofsbelijdenis die we zo dikwijls onachtzaam uitspreken, ook beter verstaan: ik geloof in Jezus die voor ons heeft geleden, is gekruisigd, gestorven en begraven. Ecce Homo, zie die mens.
Bron: Preken.be
Reageren, je eigen woordje plaatsen, of uitwisselen over de overweging, kan via de blog Van Woord naar leven.
Laten wij bidden
Franciscus van Assisi had de gewoonte om, wanneer hij alleen of met zijn broeders een kerkje zag in de verte, diep ter aarde te knielen richting kerkje, de woorden biddend:
Wij aanbidden U, allerheiligste Heer Jezus Christus, hier en in alle kerken die over de hele wereld zijn verspreid, en wij loven U, omdat Gij door uw heilig kruis de wereld hebt verlost.
Amen.
De Bijbelteksten zijn ontleend aan de NBV21, © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap.
De korte inleidingen op de lezingen zijn van de hand van Kris.
Goede Vrijdag
Christenen herdenken het proces, de marteling en kruisiging van Jezus, maar ook het lijden en de dood van zovele mensen, toen en nu.
Goede Vrijdag is de vrijdag voor Pasen. Op deze dag herdenken christenen de kruisiging en dood van Jezus op de heuvel Golgotha nabij de stad Jeruzalem.
Jezus stierf volgens de Bijbel door de kruisdood, nadat hij door de Romeinse stadhouder Pontius Pilatus op aandrang van het sanhedrin, de Joodse hoge raad, hiertoe was veroordeeld.
De gebeurtenissen staan beschreven in de vier canonieke Evangeliën:
Matteüs 27:1-61
Marcus 15:1-47
Lucas 22:66–23:56
Johannes 18:28–19:42
Heel vroeg in de morgen komen de hogepriesters, oudsten en het hele sanhedrin bij elkaar. Besloten wordt om Jezus ter dood te brengen. Hij wordt geboeid en naar de stadhouder Pilatus gebracht. Die weet zich niet goed raad met de situatie, bedenkt dan dat Jezus oorspronkelijk uit Galilea komt en daardoor onder het recht van Herodes valt. Deze blijkt in de stad te zijn, waarop Jezus naar Herodes gestuurd wordt.
Herodes drijft de spot met Jezus; hij geeft hem een mantel en stuurt hem als een “nepkoning” terug naar Pilatus. Deze probeert Jezus vrij te laten, door het volk te laten kiezen tussen de moordenaar Barabbas en Jezus. Het volk heeft echter liever de moordenaar vrij. Pilatus laat Jezus geselen. Romeinse soldaten nemen hem mee naar de binnenplaats van het gerechtsgebouw, zetten een doornenkroon op zijn hoofd en doen hem een purperen mantel om. Ze lachen hem uit en slaan hem op zijn hoofd. Pilatus laat hierop Jezus aan het volk zien, maar het wordt niet voldoende geacht; “kruisig hem”. Uiteindelijk geeft Pilatus toe aan de wens van het volk en ‘wast zijn handen in onschuld’.
Tussen acht en negen uur ’s ochtends wordt Jezus gekruisigd, tussen twee moordenaars. Drie uur later wordt het donker op heel de aarde, tot drie uur ’s middags (Mat. 27:45). Dan sterft Jezus. De aarde schudt, het voorhangsel in de tempel scheurt van boven naar beneden en enkele doden staan op.
Tegen de avond gaat Jozef van Arimathea naar Pilatus en vraagt toestemming om Jezus te begraven. Hij wordt in een graf gelegd, dicht bij Golgotha.
Betekenis
De betekenis van de dood van Jezus en van Goede Vrijdag ligt in het offer dat Jezus volgens de evangeliën heeft gebracht (Marcus 10:45). Zijn dood wordt in het Nieuwe Testament door Paulus en de andere apostelen gezien als een offer (Hebreeën 10:4-10). De brieven van Paulus over de gekruisigde Jezus Christus, zijn 20 tot 30 jaar na de kruisiging geschreven. De offers in het Oude Testament moeten gezien worden als een voorafschaduwing van of vooruitzien naar de dood van Jezus. De geofferde dieren (vooral de lammeren) wezen er al op dat voor betaling van de schuld bloed nodig is. Johannes de Doper heeft Jezus aangewezen als het Lam van God (Johannes 1:29). Door zijn dood heeft Jezus de schuld van de zonde betaald. Daardoor heeft Jezus ook de satan overwonnen. Christenen herdenken daarom op Goede Vrijdag de verlossing van de zonde en de overwinning op de satan.
Hoewel dus het lijden en sterven van Jezus centraal staat, spreekt de Kerk toch van ‘Goede’ Vrijdag, om erop te wijzen dat Jezus zichzelf opgeofferd heeft ter verzoening van de zonden. Andere bronnen noemen echter dat een verbastering van “Gods vrijdag” heeft geleid tot de naam zoals wij hem nu kennen.
Katholieke traditie
Kruisweg
Binnen de Katholieke Kerk vindt op veel plaatsen op Goede Vrijdag om drie uur ’s middags de kruisweg plaats, waarbij de lijdensweg van Christus vanaf het gerechtsgebouw (het paleis van de Romeinse procurator Pontius Pilatus) tot op de heuvel Golgotha, plaats van zijn terechtstelling, wordt herdacht. Daarbij wordt bij 14 staties telkens stilgestaan:
I Jezus wordt ter dood veroordeeld.
II Jezus neemt het kruis op Zijn schouders.
III Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis.
IV Jezus ontmoet Zijn Heilige Moeder.
V Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis te dragen.
VI Veronica droogt het aangezicht van Jezus af.
VII Jezus valt voor de tweede maal.
VIII Jezus troost de wenende vrouwen.
IX Jezus valt voor de derde maal.
X Jezus wordt van Zijn klederen beroofd.
XI Jezus wordt aan het kruis genageld.
XII Jezus sterft aan het kruis.
XIII Jezus wordt van het kruis afgenomen.
XIV Jezus wordt in het graf gelegd.
Kruishulde
’s Avonds is er een viering met kruisverering. In kerkgebouwen is de godslamp gedoofd omdat het Lichaam van Christus in het tabernakel afwezig is. Het altaar is op deze dag volledig kaal: het kruis, de kandelaren en het altaardwaal zijn verwijderd. De liturgische kleur is rood, een verwijzing naar het lijden en het vergoten bloed van Christus. In het eerste deel van de dienst wordt, net zoals op Palmzondag, het lijdensverhaal van Christus voorgelezen. Daarna wordt er gebeden voor de Kerk, de paus, alle ambtsdragers van de Kerk en gelovigen, de doopleerlingen, de eenheid van de Kerk, het joodse volk, de niet-christenen, de atheïsten, de gezagdragers van het land en alle noodlijdenden. Daarna volgt de kruishulde, waarbij het kruis in processie door de kerk wordt gedragen, het kruishout ontbloot en ten slotte vereerd wordt door de gelovigen. Het is in veel kerken gebruikelijk om op Goede Vrijdag tijdens de kruishulde de Improperia uit te voeren. Na de kruishulde volgt een communiedienst. Daarbij worden hosties gebruikt die tijdens de avondmis van Witte Donderdag speciaal voor de communie op Goede Vrijdag zijn geconsacreerd. Goede Vrijdag en Stille Zaterdag zijn immers de enige twee dagen van het jaar waarop er geen mis wordt gevierd. Het altaar is tijdens de communieviering bedekt met dwaal en corporale.
Vastendag
Goede Vrijdag is, net zoals Aswoensdag, een verplichte vastendag voor katholieken. Dit houdt in dat alle gedoopten tussen 18 en 60 jaar gehouden zijn op die dagen slechts één volledige maaltijd te nemen en geen vlees te nuttigen. Wie kan wordt uitgenodigd om ook op andere dagen, zoals Stille Zaterdag en de vrijdagen van de veertigdagentijd, te vasten. Goede Vrijdag is, net zoals alle andere vrijdagen van het jaar, ook een dag van onthouding.
Orthodoxe traditie
De Goede Vrijdagdienst in de Orthodoxe Kerk en oosters-katholieke kerken begint op donderdagavond met de ochtenddienst (Grieks: Orthros, Slavisch: Utrenja). Deze dienst – in de volksmond vaak eenvoudigweg “Twaalf Evangeliën Dienst” genoemd – bestaat uit twaalf Evangelielezingen. De officiële benaming is “Akolouthia van het Heilig Lijden”. In deze dienst worden de Passieteksten uit de vier Evangeliën gezongen en 15 antifonen en kathismen. De dienst heeft een bijzonder dramatisch hoogtepunt met het gezang van de 15e antifoon. Dan wordt een kruis door de noordelijke deur van de iconostase naar het midden van de kerk gedragen en daar neergezet. Daarna vereert eerst de geestelijkheid en dan de gemeenschap het kruis. De tekst van de eerste strofe van de 15e antifoon is als volgt:
“Heden hangt aan het Hout, hij die de aarde gehangen heeft boven de wateren; (3 X)
De Koning der Engelen draagt een kroon van doornen,
Hij die de hemel met wolken bekleedt, wordt in spottend purper gehuld.
Hij die in de Jordaan Adam weer heeft vrijgemaakt, wordt in het gelaat geslagen.
De Bruidegom der Kerk wordt met spijkers vastgenageld;
de Zoon der Maagd wordt met een lans doorboord.
Wij aanbidden Uw lijden, o Christus (2 X)
Toon ons nu ook de heerlijkheid van Uw Verrijzenis.”
De volgende dienst, die op vrijdagmorgen gevierd wordt, zijn de “Koninklijke Uren”. Tijdens de aansluitende vesperdienst volgt de uitdraging van de Grieks: Epitafios, Slavisch: Plasjenitsa. Dit is een doek met een iconografische geborduurde of geschilderde afbeelding van de graflegging van Christus. Deze blijft in de kerk liggen tot Pasen, als plaats, waar de gelovigen de in het graf liggende Christus vereren.
Op de avond van Goede Vrijdag vindt de processie met de Epitafios (Plasjenitsa) plaats.
Als bijzonder teken van de stilte in het aangezicht van de dood wordt op Goede Vrijdag geen Goddelijke Liturgie gevierd. De uitzondering hierop is als Goede Vrijdag op 25 maart samenvalt met de Verkondiging aan de Moeder Gods. Voor deze gelegenheid is er een speciale gecombineerde liturgie van beide feesten. Anders dan de rooms-katholieke traditie kent de Orthodoxe Kerk geen verplaatsing van feestdagen.
De Goede Vrijdag is binnen de orthodoxe kerken een zeer strenge vastendag.
Protestantse traditie
In veel protestantse kerken wordt op deze dag een kerkdienst met een zeer ingetogen karakter gehouden.
Pesach
De eerste christenen waren bekeerde joden; daarom bleef de verbinding met de Pesachviering in stand. Pas later is er scheiding tussen de feesten gekomen en kregen het pesach en het paasfeest verschillende vieringsdata, Goede Vrijdag verhuisde mee met het christelijke paasfeest.
De reden dat de kruisiging op de vrijdag voor het Pesach (joods paasfeest) wordt herdacht, is dat de Bijbel de gebeurtenis plaatst in de context van de voorbereidingen voor dat feest, en ook dat de kruisiging kort voor de sabbat (zaterdag, de eerste dag van het feest) plaatsvond. De indicatie wordt gegeven dat Jezus na zijn dood snel begraven moest worden, voor het donker werd en de sabbat zou beginnen. Het Pesach is echter een van de grote joodse sabbatten en kan ieder jaar op een andere dag van de week vallen. Dit zou ook een verklaring kunnen zijn voor het gegeven dat er tussen de (goede) vrijdag en de opstanding voor de zondagochtend slechts anderhalve dag zitten, in plaats van de voorspelde “drie dagen en drie nachten”. Pesach zou in het jaar van Jezus’ kruisiging zijn gevallen op de donderdag, drie dagen voor de opstanding op de eerste dag van de week.
Feestdag
Goede Vrijdag is in veel landen een wettelijke feestdag. Nederland en België vormen hierop een uitzondering; Goede Vrijdag valt in Nederland niet onder de algemeen erkende feestdagen. Het tweede lid van artikel 3 van de Algemene termijnenwet stelt Goede Vrijdag wel gelijk aan een algemeen erkende feestdag en ingevolge het derde lid kunnen dagen per ministerieel besluit gelijkgesteld worden met een algemeen erkende feestdag. De meeste beurzen zoals Euronext en ook veel banken blijven op Goede Vrijdag gesloten.
Laten wij bidden
Franciscus van Assisi had de gewoonte om, wanneer hij alleen of met zijn broeders een kerkje zag in de verte, diep ter aarde te knielen richting kerkje, de woorden biddend:
Wij aanbidden U, allerheiligste Heer Jezus Christus, hier en in alle kerken die over de hele wereld zijn verspreid, en wij loven U, omdat Gij door uw heilig kruis de wereld hebt verlost.
Amen.