Gedeprimeerd vrolijk

Gedeprimeerd vrolijk. Kan dat? Het blijkt te kunnen, zegt Erik Borgman uit eigen ondervinding. Ook de psalmen getuigen ervan. Zowel van de neerslachtigheid als van vertrouwen in een op handen zijnde ommekeer.

Door Erik Borgman

Het is een net iets te populaire uitdrukking: depri. Maar zo voel ik mij. Neerslachtig zonder aanwijsbare aanleiding of reden, hoewel ik talloze redenen en aanleidingen kan geven – don’t get me started! Ik voel mij vervreemd van alles wat de televisie en radio vult, van het overleg over dingen waar ik bij betrokken ben en als ik zomaar ergens een conversatie opvang, heb ik het gevoel dat die over een andere wereld gaat dan waar ik in leef.

Een wereld zonder corona en haar gevolgen. Een wereld zonder de zwaarste regenval ooit in Duitsland, België en China en de zonder de hoogste temperaturen ooit in Turkije, Canada en de Verenigde Staten. Neen, het gaat er niet om dat iedereen in paniek raakt en zich even somber voelt als ik. Ik voel mij ook niet somber om deze dingen. Ik voel mij somber omdat ze niet echt door lijken te dringen in onze conversatie, in hoe wij onszelf en de wereld zien.

Waarheid

Het gepraat blijft hetzelfde, zo komt mij voor, of het nu gaat over de Tour de France, de Olympische Spelen, de klimaatverandering of de COVID-pandemie. Ik voel mij echter veranderd, al weet ik niet precies in welke zin. Maar ik geloof dat het, zoals de Franse filosofe en mystica Simone Weil ergens over zichzelf schrijft, de belangrijkste plicht is de waarheid tot ons te laten doordringen en ons te laten veranderen. Want alleen de waarheid zal ons vrijmaken. Ik heb niet het gevoel dat ik daarin op dit moment veel bondgenoten heb!

Ik placht studenten te zeggen dat het uitgangspunt van de universiteit, het academische ethos dat wij hun willen bijbrengen, zich eenvoudig laat samenvatten. Het is de overtuiging dat het beter is te leven met een oncomfortabele waarheid dan met een comfortabele illusie. Dat is helemaal niet vanzelfsprekend, zei ik er altijd bij, en vraagt onderhoud. Want waarom zou je een prettige gevoel verstoren, ook al is het nergens op gebaseerd? Als het mensen nou toch gelukkig maakt. Maar op de universiteit geloven wij in de waarheid als het hoogste goed.

Vrij

Tegenwoordig betwijfel ik of dit eigenlijk wel waar is. Of nog steeds waar. Na tienduizend compromissen te hebben gesloten met wat het vermeende gezonde verstand realisme noemt – de economische logica, de te verwachten onhaalbaarheid om de publieke opinie van je gelijk te overtuigen, het belang om oplossingen te vinden in plaats van problemen te koesteren – lijkt de academie het zicht kwijt te zijn geraakt op haar eigen grondovertuiging. In een wat mij betreft aansprekende formulering van feministisch icoon Gloria Steinem: The truth will set you free, but first it will piss you off.

Overdreven? Dat bedoel ik met depri. Vandaag zongen wij in de vespers psalm 102:

Mijn dagen vervliegen als rook,
mijn gebeente gloeit als vuur.
Mijn hart is verschroeid en verdord als gras,
ik vergeet mijn brood te eten.
Ik ben door mijn klagen
tot op het bot vermagerd.

Ik zat er net helemaal in, toen dit laatste mij innerlijk in de lach deed schieten. Hielp mijn neerslachtigheid nu maar tenminste nog tegen overgewicht – maar zelfs dat niet!

Ommekeer

Ik ben als een uil in de woestijn,
een steenuil in een verlaten bouwval,
slaap ken ik niet, ik ben eenzaam
als een vogel op het dak.
Mijn vijanden honen mij weg,
heel de dag word ik bespot en verwenst.

Ik krijg bijna de neiging om ‘nou, nou’ te zeggen. Maar als ik eerlijk ben: zo voel ik het. Die waarheid, die ik liefst voor mijzelf verborgen houdt, krijgt dankzij de psalm de ruimte. Leuk is het niet, maar dat is het pissing-off-aspect.

Het is een doorgang naar makes you free. De treurnis is een vorm van liefde, zegt de psalmist, liefde voor de stad die nu in puin ligt, de universiteit die haar functie niet waarmaakt, het leven dat zijn glans verloren heeft:

Uw dienaren hebben de stenen van Sion lief,
de ruïnes vervullen hen met deernis.

En deze liefde kondigt de omkeer aan:

U zult opstaan en u over Sion ontfermen,
de tijd van genade is gekomen, dit is het uur.

De gedeprimeerdheid is een teken van ontferming die op handen is, voor de deur staat: dit is het uur! Je zou er haast vrolijk van worden.

Maar de vrolijkheid blijft gekleed in gedeprimeerdheid. Ik begrijp ook niet hoe, maar vreemd genoeg blijkt het te kunnen.

Bron: De Bezieling