H. Drie-eenheid – B
Hoogfeest
Uit het boek Deuteronomium 4, 32-34 + 39-40
De erkenning door de christenen van één God in drie personen vormt het eindpunt van een lange ontwikkeling in het joodse religieuze denken. Eerst onderscheidde Israël zijn God onder de vele goden. Langzaamaan werd ‘hun’ God de enige God, de persoonlijke God die steeds in dialoog is met zijn volk doorheen woorden en tekenen, die ene maar nooit eenzame God.
Mozes sprak tot het volk:
‘Ga de hele geschiedenis maar na, vanaf de dag dat God de mens op aarde schiep, en doorkruis de hele wereld van het uiterste oosten tot het uiterste westen: Is zoiets geweldigs ooit voorgekomen, heeft men ooit iets dergelijks vernomen? Is er ooit een volk geweest dat net als u vanuit een vuur de stem van een god heeft gehoord en dat heeft overleefd? Is er ooit een god geweest die het heeft aangedurfd zich een volk toe te eigenen waarover een ander volk macht uitoefende, en die dat deed met grootse daden, met tekenen en wonderen en strijd, met sterke hand en opgeheven arm, en op angstaanjagende wijze – zoals u met eigen ogen de Heer, uw God, in Egypte hebt zien doen?
Wees u er daarom van bewust en laat goed tot u doordringen dat alleen de Heer God is, boven in de hemel en hierbeneden op de aarde; een ander is er niet. Houd u altijd aan zijn wetten en geboden, zoals ik ze u vandaag geef. Dan zal het u en uw kinderen goed gaan, en zult u lang leven in het land dat de Heer, uw God, u geven zal.’
Tussenzang: Uit ps 33
(tekst onder geluidsfragment)
Refr.: Zalig het volk, door de Heer als zijn erfdeel gekozen.
Oprecht is immers het woord van de Heer
en al wat Hij doet is betrouwbaar.
Recht en gerechtigheid heeft Hij lief,
de aarde is vol van zijn mildheid.
Het woord van de Heer heeft de hemel gemaakt,
de geest uit zijn mond schiep de hemelse machten.
Want Hij sprak een woord en alles ontstond,
Hij gaf bevel en het kwam tevoorschijn.
Het oog van de Heer rust op hen die Hem vrezen,
die rekenen op zijn erbarming;
dat Hij hen ontrukken zal aan de dood,
bij hongersnood hen zal voeden.
Wij stellen al onze hoop op de Heer,
Hij is onze hulp en ons schild.
Laat uw erbarmen, Heer, over ons dalen
zoals ons vertrouwen uitgaat naar U.
Uit de brief van Paulus aan de Romeinen 8, 14-17
Met de brief aan de christenen van Rome ontplooit de christelijke openbaring zich in heel haar volheid. God is de Vader van Jezus Christus, zijn enige Zoon, die God is als Hij. De Geest maakt ons tot kinderen van de Vader en medeërfgenamen van de Zoon.
Broeders en zusters,
allen die door de Geest van God worden geleid, zijn kinderen van God. U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen te worden – door Hem roepen wij God aan met ‘Abba, Vader’. De Geest zelf verzekert onze geest dat wij Gods kinderen zijn. En als we zijn kinderen zijn, zijn we ook zijn erfgenamen: erfgenamen van God, samen met Christus. Want wij delen in zijn lijden om ook met Hem te kunnen delen in Gods luister.
Vers voor het evangelie
Alleluia.
Eer aan de Vader, de Zoon en de heilige Geest.
God die is, die was en die komt.
Alleluia.
Uit het evangelie volgens Matteüs 28, 16-20
De Vader roept alle naties samen, de Zoon verzamelt hen en de Geest is aan de gelovigen gegeven door het doopsel. De Kerk wordt onophoudelijk geboren uit de Drie-ene God.
De elf leerlingen gingen naar Galilea, naar de berg die Jezus hun had genoemd, en toen ze Hem zagen wierpen ze zich in aanbidding voor Hem neer, al twijfelden sommigen.
Jezus kwam dichterbij en zei tegen hen: ‘Mij is alle macht gegeven in de hemel en op de aarde. Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen, door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest, en hun te leren dat ze zich moeten houden aan alles wat Ik jullie opgedragen heb. En houd dit voor ogen: Ik ben met jullie, alle dagen, tot aan de voltooiing van deze wereld.’
Van Woord naar leven
DEELNAME AAN HET GODDELIJKE LEVEN
Vandaag vieren we het feest van de heilige Drie-eenheid: Vader, Zoon en heilige Geest. De Vader, de Schepper van hemel en aarde. De Zoon, waarin de Vader mens is geworden en naar de aarde is afgedaald. De Geest, door wie de Zoon in relatie kon treden met de Vader, en wij met Hen.
Vandaag wil ik graag met jullie kijken naar de bekende Drievuldigheidsicoon, ook wel bekend als de icoon van ‘de gastvrijheid van Abraham’, geschilderd door Andrei Roebljov. Je zag de icoon al bij het Bijbelcitaat van vandaag. Ook hieronder kan je ze nog eens zien. Deze icoon is een diepgaand en inspirerend beeld dat een krachtige boodschap van gemeenschap, liefde en uitnodiging draagt. Dit meesterwerk, geschilderd in de vroege 15e eeuw, is een van de meest vereerde en bestudeerde iconen in de orthodoxe christelijke traditie.
De icoon toont drie figuren die aan een tafel zitten, symbolisch de Vader, de Zoon en de Heilige Geest vertegenwoordigend. De figuren zijn in een cirkelvormige compositie geplaatst, wat de eenheid en de eeuwige gemeenschap van de Drie-eenheid benadrukt. Wat deze icoon onder andere zo bijzonder maakt – en waar ik vandaag graag op wil inzoomen – is de open ruimte aan de voorkant van de tafel. Deze leegte nodigt de kijker uit om deel te nemen aan de hemelse gemeenschap. Het is een visuele weergave van de uitnodiging die God aan elke mens richt om deel te nemen aan het goddelijke leven.
Dit open gebaar staat symbool voor de gastvrijheid van God. Het suggereert dat de Drie-eenheid niet slechts een afgesloten goddelijke kring is, maar een liefdevolle gemeenschap die uitreikt naar de mensheid. De open ruimte vooraan in de icoon vertegenwoordigt de plaats die voor ons is gereserveerd, een uitnodiging om aan tafel te komen en deel te nemen aan de goddelijke maaltijd.
In deze uitnodiging ligt een diepgaande boodschap over de aard van het christelijke leven. Het roept ons op om te leven in gemeenschap met God en met elkaar, om deel te nemen aan de goddelijke liefde die binnen de Drie-eenheid stroomt en overvloeit naar de wereld. Het beperkt zich dus niet tot een spiritueel gegeven; het roept ons ook op tot concrete daden van liefde, gastvrijheid en solidariteit met onze medemensen.
De icoon beeldt de diepste waarheid van het christendom uit: dat Gods liefde zo groot is dat Hij ons opneemt in zijn eigen leven, ons omhult met zijn genade en ons oproept om die liefde in de wereld te weerspiegelen.
De open ruimte vooraan op de icoon nodigt ons dus uit om ons leven te zien als een antwoord op Gods uitnodiging. Elke keer dat we in Gods naam anderen verwelkomen, liefde tonen en gemeenschap vormen, nemen we deel aan de goddelijke maaltijd die de icoon verbeeldt. We worden opgeroepen om ons hart en ons huis open te stellen, anderen te omarmen zoals God ons heeft omarmd, en een leven te leiden dat doordrenkt is van de vreugde en vrede van de goddelijke gemeenschap.
In het dagelijks leven betekent dit een voortdurende inspanning om relaties te koesteren, om te geven zonder voorbehoud, en om een ruimte van liefde en acceptatie te creëren waar anderen zich welkom en geliefd voelen. De icoon van de heilige Drie-eenheid wijst er ons op, hoewel de goddelijke gemeenschap heilig en verheven is, ze ook dichtbij en toegankelijk is. We zijn geroepen om die goddelijke liefde te belichamen en uit te dragen, om samen met de Drie-eenheid een tafel van gemeenschap en genade te vormen die openstaat voor iedereen, zonder onderscheid.
Laten we bidden
Heilige Drie-eenheid,
Vader, Zoon en Heilige Geest,
wij danken U voor Uw uitnodiging
om deel te nemen
aan Uw goddelijke gemeenschap.
Help ons om uw liefde en gastvrijheid
te weerspiegelen in ons dagelijks leven.
Geef ons de kracht
om onze harten en huizen
open te stellen voor anderen,
zodat wij uw liefde mogen uitdragen
en een bron van vreugde en vrede mogen zijn
voor de wereld om ons heen.
Door Christus, onze Heer.
Amen.
Geliefde mensen, moge deze dag ons inspireren om met een open hart en een liefdevolle geest te leven, in gemeenschap met onze allerheiligste Drie-ene God.
Een zalige feestdag toegewenst!
Van harte, kris
Om mee op weg te gaan
Wat betekent het voor mij persoonlijk om uitgenodigd te worden aan de tafel van de Drie-eenheid?
En welke gevolgen heeft dat voor mijn dagelijks leven met betrekking tot mijn relaties met medemensen?
Blog ‘Van Woord naar leven’
Reageren of uitwisselen betreffende de lezingen of de overweging, kan via de blog ‘Van Woord naar leven’.
De Bijbelteksten zijn ontleend aan de NBV21, © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap.
De korte inleidingen op de lezingen zijn van de hand van Kris.
H. Drie-eenheid
De leer van de Drie-eenheid gaat over het centrale mysterie van het christelijk geloof en leven. De Kerk leert dat de ene God zich heeft geopenbaard als de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
De christelijke geloofsleer stelt evenals het jodendom en de islam dat er één God is (monotheïsme). De leer van de drie-eenheid is wel een opmerkelijke vorm van monotheïsme. Volgens de geloofsleer is de ene God tegelijkertijd drie personen: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Jezus
De leer van de drie-eenheid ontwikkelde zich in de vroege Kerk naar aanleiding van het optreden van Jezus van Nazaret, die door een aantal joden werd beschouwd als de langverwachte Messias. De vier evangeliën beschrijven verscheidene handelingen en gebeurtenissen die de vroegchristelijke gemeenten sterkten in de gedachte dat ze in Jezus met meer dan een mens te maken hadden. Zo verrichtte hij grote wonderen en stelde hij zich boven Mozes; voor joden het hoogst denkbare gezag. In sommige uitspraken stelde Jezus zich zelfs op één lijn met God zelf, iets wat hem veel vijanden opleverde. Verder vergaf Jezus zonden die tegen God waren bedreven. Zijn tegenstanders vonden dit godslasterlijk, want “wie kan zonden vergeven dan God alleen?” (Lucas 5,21)
Verrijzenis
Jezus’ verrijzenis uit de dood bevestigde voor velen dat hij van goddelijke komaf was. Zijn twijfelende leerling Tomas voegde hem volgens het Johannes-evangelie zelfs de woorden “Mijn Heer, mijn God” toe.
Theologisch debat
Het theologische debat in de eerste eeuwen van het christendom spitste zich toe op de vraag hoe Jezus zich tot God verhield en wat de betekenis was van de uitdrukking Zoon van God.
Mysterie
De vroege kerk zag het mysterie van de drie-eenheid krachtig verbeeld in het verhaal van de doop van Jezus in de rivier de Jordaan. “Toen Jezus gedoopt was, kwam Hij meteen uit het water. En zie, daar opende zich de hemel voor Hem en Hij zag de Geest van God als een duif neerdalen en op Hem neerkomen. Er kwam een stem uit de hemel, die zei: ‘Dit is mijn geliefde Zoon, in wie Ik vreugde vind.’” (Matteüs 3,16-17)
Ousia en hypostasis
Om te verwoorden hoe de ene God tegelijkertijd Vader, Zoon en Geest kon zijn, maakte men gebruik van termen uit de gangbare filosofie. Voor de eenheid van God werd de Griekse term ousia (= ‘wezen’) gebruikt. De onderscheiden personen Vader, Zoon en Geest werden aangeduid met het woord hypostasis. Deze terminologie is voor een belangrijk deel te danken aan de zogeheten Cappadocische kerkvaders: Basilius de Grote (330-379), Gregorius van Nazianze (329-389) en Gregorius van Nyssa (330-395). Deze theologen uit Klein-Azië wilden de eenheid en het verschil van de drie personen in God duidelijk maken.
Theologen
Andere bekende theologen die zich in de eerste eeuwen van het christendom met deze thematiek bezighielden, waren Justinus Martyr (ca.100-ca.165), Tertullianus (ca.160-ca.230), Hiëronymus(ca.347-420), Augustinus van Hippo (354-430) en Athanasius (ca.293-373).
Concilies
De leer van de goddelijke drie-eenheid werd in de 4de en 5de eeuw, op de concilies van Nicea(325) en Constantinopel (381) en Chalcedon (451) tot dogma verheven. Na de discussies in de voorgaande eeuwen was de directe aanleiding het standpunt van de Egyptische priester Arius (ca.250-336). Die meende dat de Zoon een lagere positie innam dan God de Vader. Volgens Arius was de Zoon het eerste schepsel van God en was er een tijd dat hij niet bestond. Daarmee zou de Zoon dus geen eeuwige oorsprong hebben en niet gelijkwaardig zijn aan God. Voor Arius was Jezus een bovennatuurlijk wezen, niet helemaal goddelijk, niet helemaal menselijk. Hiertegen kwam verzet van de Alexandrijnse bisschop Athanasius. Die stelde dat de Zoon geheel gelijkwaardig was aan de Vader. In de uitspraken van het Concilie van Nicea werd die gelijkwaardigheid vastgelegd: homo-ousios (in het Latijn vertaald met consubstantialis). Over de Zoon werd gezegd: “God uit God, Licht uit Licht, waarachtig God uit waarachtig God.”
Geestbestrijders
In strijd met de zogenoemde pneumatomachen (geestbestrijders) werd later op het Concilie van Constantinopel ook het geloof vastgelegd dat de Heilige Geest deelde in deze goddelijke gelijkwaardigheid. Over de Geest wordt geformuleerd dat hij “samen met de Vader en de Zoon aangebeden en verheerlijkt wordt.”
Ketterijen
De christelijke leer over de drie-eenheid van God kende afwijkende varianten die door verschillende kerkvergaderingen als ‘ketterijen’ zijn veroordeeld. De belangrijkste ketterijen waren het zogeheten modalisme en het tritheïsme. Het modalisme zag Vader, Zoon en Geest slechts als verschijningsvormen (‘modi’) van de ene God. De drieheid van God was daarmee minder wezenlijk dan zijn eenheid. Daartegenover zag het tritheïsme (‘driegodendom’) Vader, Zoon en Geest als drie goden. In deze visie ging de goddelijkheid van de drie personen ten koste van de eenheid van God. Een andere belangrijke ketterij was het subordinationisme. Deze visie zag de Vader als de eigenlijke God en de Zoon en de Geest als ondergeschikte goddelijke personen, of zelfs als schepselen. De ideeën van Arius en zijn volgelingen.
Oecumene
In de leer over de drie-eenheid is er weinig verschil tussen rooms-katholieken en protestanten. Reformatoren als Maarten Luther (1483-1546) en Johannes Calvijn (1509-1564) namen de oudkerkelijke belijdenis en de theologische inzichten van middeleeuwse theologen zoals Thomas van Aquino (1225-1274), vrijwel ongewijzigd over.
Filoque
Het voornaamste verschil van inzicht op het gebied van de godsleer is de zogenoemde Filioque-controverse. Hierin lopen de inzichten van de westerse christenheid (katholieken en protestanten) en de oosters-orthodoxe kerken al vele eeuwen uiteen. De onenigheid betreft een elfde-eeuwse invoeging in de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel dat de Geest uitgaat van de Vader “en van de Zoon” (Latijn: filioque). De westerse christenheid wilde hiermee ruimte geven voor het bijbelse gegeven dat ook de Zoon de Geest zendt en niet alleen de Vader. Hiermee werd een impliciete onderschikking van de Zoon en de Geest ten opzichte van de Vader voorkomen. De oosterse christenheid verweet het westen dat de heilige Geest hiermee ondergeschikt werd gemaakt aan de Vader en de Zoon. Veel westerse christenen zijn tegenwoordig bereid de invoeging van het filioque weg te laten. Tot op heden heeft alleen de Oud-Katholieke Kerk de niet-oorspronkelijke invoeging uit de vierde-eeuwse confessie geschrapt.
Twintigste eeuw
Tot de voornaamste twintigste-eeuwse theologen die zich uitgebreid met de leer van de drie-eenheid van God hebben beziggehouden, behoren de rooms-katholieken Karl Rahner (1904-1984) en Hans Urs von Balthasar (1905-1988), de oosters-orthodoxen Vladimir Lossky (1903-1958) en Johannes Zizioulas (1931) en de protestanten Karl Barth (1886-1968), Jürgen Moltmann (1926) en Wolfhart Pannenberg (1928).
‘Drie-eenheid’ niet in de Bijbel
Het woord drie-eenheid komt in de Bijbel niet voor. Het Oude Testament kent wel een bepaalde ‘meervoudigheid’ binnen God. Zo worden bepaalde goddelijke uitingen of eigenschappen, zoals ‘Woord’ (dabar), ‘Wijsheid’ (chokma) en ‘Geest’ (roeach) met God zelf geïdentificeerd, maar kennen ze tegelijk een relatieve zelfstandigheid. Ook het Nieuwe Testament kent geen uitgewerkte leer over God als Drie-ene, hoewel deze geschriften wel het basismateriaal leveren voor de later ontwikkelde leer van de drie-eenheid, die zelf ook weer zorgde voor een christelijke herinterpretatie van het Oude Testament.
Nieuwe Testament
De belangrijkste aanleidingen in het Nieuwe Testament voor de ontwikkeling van de leer over de drie-eenheid van God zijn de levensbeschrijvingen van Jezus Christus in de evangeliën, alsmede de goddelijke eigenschappen en titels die daar en op andere plaatsen in het Nieuwe Testament aan hem worden toegekend. Zo wordt hij ‘Gods Zoon’ genoemd en noemt hij God zelf zijn ‘Vader’. Ook in de brieven van Paulus heeft Jezus duidelijk goddelijke trekken. Een bekend voorbeeld hiervan is de zogeheten Christushymne uit Filippenzen 2. Het Johannes-evangelie identificeert Jezus met het Woord van God en met de goddelijke Wijsheid (vgl. Spreuken 3,19-20; 8, 22-31 en Jezus Sirach 1,1 en 4). Verder worden vele profetieën en psalmen over het optreden van God zelf door de apostelen in de persoon en het optreden van Jezus als vervuld gezien. Ook wat de heilige Geest betreft, ontstaat uit de nieuwtestamentische geschriften het beeld van een relatief zelfstandig opererende goddelijke persoon.
Trinitarische formuleringen
Verder worden in de geschriften van het Nieuwe Testament zogeheten ’trinitarische formuleringen’ gebruikt, zoals “Ga, en maak alle volkeren tot leerling; doop hen in de naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest”, (Matteüs 28,19) en “De genade van de Heer Jezus Christus, de liefde van God en de gemeenschap van de heilige Geest zij met u allen” (2 Korintiërs 13,13).
Bron: KRO-NCRV
Van Woord naar leven
DEELNAME AAN HET GODDELIJKE LEVEN
Vandaag vieren we het feest van de heilige Drie-eenheid: Vader, Zoon en heilige Geest. De Vader, de Schepper van hemel en aarde. De Zoon, waarin de Vader mens is geworden en naar de aarde is afgedaald. De Geest, door wie de Zoon in relatie kon treden met de Vader, en wij met Hen.
Vandaag wil ik graag met jullie kijken naar de bekende Drievuldigheidsicoon, ook wel bekend als de icoon van ‘de gastvrijheid van Abraham’, geschilderd door Andrei Roebljov. Je zag de icoon al bij het Bijbelcitaat van vandaag. Ook hieronder kan je ze nog eens zien. Deze icoon is een diepgaand en inspirerend beeld dat een krachtige boodschap van gemeenschap, liefde en uitnodiging draagt. Dit meesterwerk, geschilderd in de vroege 15e eeuw, is een van de meest vereerde en bestudeerde iconen in de orthodoxe christelijke traditie.
De icoon toont drie figuren die aan een tafel zitten, symbolisch de Vader, de Zoon en de Heilige Geest vertegenwoordigend. De figuren zijn in een cirkelvormige compositie geplaatst, wat de eenheid en de eeuwige gemeenschap van de Drie-eenheid benadrukt. Wat deze icoon onder andere zo bijzonder maakt – en waar ik vandaag graag op wil inzoomen – is de open ruimte aan de voorkant van de tafel. Deze leegte nodigt de kijker uit om deel te nemen aan de hemelse gemeenschap. Het is een visuele weergave van de uitnodiging die God aan elke mens richt om deel te nemen aan het goddelijke leven.
Dit open gebaar staat symbool voor de gastvrijheid van God. Het suggereert dat de Drie-eenheid niet slechts een afgesloten goddelijke kring is, maar een liefdevolle gemeenschap die uitreikt naar de mensheid. De open ruimte vooraan in de icoon vertegenwoordigt de plaats die voor ons is gereserveerd, een uitnodiging om aan tafel te komen en deel te nemen aan de goddelijke maaltijd.
In deze uitnodiging ligt een diepgaande boodschap over de aard van het christelijke leven. Het roept ons op om te leven in gemeenschap met God en met elkaar, om deel te nemen aan de goddelijke liefde die binnen de Drie-eenheid stroomt en overvloeit naar de wereld. Het beperkt zich dus niet tot een spiritueel gegeven; het roept ons ook op tot concrete daden van liefde, gastvrijheid en solidariteit met onze medemensen.
De icoon beeldt de diepste waarheid van het christendom uit: dat Gods liefde zo groot is dat Hij ons opneemt in zijn eigen leven, ons omhult met zijn genade en ons oproept om die liefde in de wereld te weerspiegelen.
De open ruimte vooraan op de icoon nodigt ons dus uit om ons leven te zien als een antwoord op Gods uitnodiging. Elke keer dat we in Gods naam anderen verwelkomen, liefde tonen en gemeenschap vormen, nemen we deel aan de goddelijke maaltijd die de icoon verbeeldt. We worden opgeroepen om ons hart en ons huis open te stellen, anderen te omarmen zoals God ons heeft omarmd, en een leven te leiden dat doordrenkt is van de vreugde en vrede van de goddelijke gemeenschap.
In het dagelijks leven betekent dit een voortdurende inspanning om relaties te koesteren, om te geven zonder voorbehoud, en om een ruimte van liefde en acceptatie te creëren waar anderen zich welkom en geliefd voelen. De icoon van de heilige Drie-eenheid wijst er ons op, hoewel de goddelijke gemeenschap heilig en verheven is, ze ook dichtbij en toegankelijk is. We zijn geroepen om die goddelijke liefde te belichamen en uit te dragen, om samen met de Drie-eenheid een tafel van gemeenschap en genade te vormen die openstaat voor iedereen, zonder onderscheid.
Laten we bidden
Heilige Drie-eenheid,
Vader, Zoon en Heilige Geest,
wij danken U voor Uw uitnodiging
om deel te nemen
aan Uw goddelijke gemeenschap.
Help ons om uw liefde en gastvrijheid
te weerspiegelen in ons dagelijks leven.
Geef ons de kracht
om onze harten en huizen
open te stellen voor anderen,
zodat wij uw liefde mogen uitdragen
en een bron van vreugde en vrede mogen zijn
voor de wereld om ons heen.
Door Christus, onze Heer.
Amen.
Geliefde mensen, moge deze dag ons inspireren om met een open hart en een liefdevolle geest te leven, in gemeenschap met onze allerheiligste Drie-ene God.
Een zalige feestdag toegewenst!
Van harte, kris
Om mee op weg te gaan
Wat betekent het voor mij persoonlijk om uitgenodigd te worden aan de tafel van de Drie-eenheid?
En welke gevolgen heeft dat voor mijn dagelijks leven met betrekking tot mijn relaties met medemensen?
Blog ‘Van Woord naar leven’
Reageren of uitwisselen betreffende de lezingen of de overweging, kan via de blog ‘Van Woord naar leven’.