Maria, Moeder en Middelares van genade

De laatste dag van augustus vieren we Maria met een bijzondere titel: ‘Moeder en Middelares van genade’. Op verzoek van kardinaal Mercier ontvingen de Belgische bisdommen van paus Benedictus XV in 1921 de toelating in de liturgie de gedachtenis te eren van de heilige Maagd Maria als ‘Middelares van alle genaden’, de titel waaronder zij in onze streken door talrijke gelovigen werd aanroepen. Bij de hervorming van de liturgische kalender in 1974 werd de titel op verzoek van de Romeinse Congregatie voor de Goddelijke Eredienst gewijzigd in ‘Middelares en Moeder van genade’.

Lumen Gentium
Volgend jaar gedenken we dat het zestig jaar geleden is dat het tweede Vaticaanse concilie zijn eerste grote document publiceerde: de dogmatische constitutie over de Kerk, Lumen Gentium. Het achtste hoofdstuk is aan Maria gewijd, met als thema: De Moeder van God, de heilige maagd Maria in het mysterie van Christus en de Kerk. De tekst gaat over de medewerking van Maria aan de verlossing en over de heilsbemiddeling door Maria, dus over hoe Maria voor ons tussenbeide komt en de genade van Jezus Christus bemiddelt. Het concilie heeft dus de taak en de zending van Maria onderstreept: haar zending zo’n tweeduizend jaar geleden als Moeder en medewerkster van de Verlosser, en haar zending nu en tot aan het einde der tijden, als onze Moeder, onze voorspreekster en middelares.

Paus Johannes Paulus II
Paus Johannes Paulus heeft de grote lijn van het conciliedocument uitgewerkt in zijn Encycliek Redemptoris Mater (1987), die helemaal gewijd is aan de zending van Maria in het leven van de Kerk. Het derde deel van dit pauselijk document gaat over de ‘Moederlijke bemiddeling’, over Maria als onze Moeder en Middelares.

Paus Johannes Paulus II heeft altijd een grote devotie gehad voor Maria, in de lijn van de heilige Louis-Marie Grignion de Montfort. Maar een ervaring die de devotie van deze paus voor de Moeder van God heeft versterkt, was de aanslag die op 13 mei 1981 – gedenkdag van de eerste verschijning van Maria in Fatima – door Ali Agça werd gepleegd. Tijdens de algemene audiëntie van 7 oktober van dat jaar, gedachtenis van Onze-Lieve-Vrouw van de rozenkrans, getuigde hij over de dag van de aanslag: “In alles wat mij juist op die dag is overkomen, heb ik Maria’s buitengewone moederlijke bescherming en zorg ervaren, die sterker bleek dan het dodelijk projectiel”. Die persoonlijke ervaring van Maria’s bescherming en zijn eigen beleving van de Mariale devotie uit zijn jeugd heeft zeker het verlangen in Johannes-Paulus gesterkt een Encycliek uit te brengen over de rol van ‘de heilige Maagd Maria in het leven van de pelgrimerende kerk’, zoals de ondertitel van die Encycliek luidt.

Wat voor bemiddeling?
De bemiddeling door Maria is méér dan voorspraak: het is een moederlijke bemiddeling gericht op het steeds weer geboren laten worden van Christus in de wereld; door Maria is de vrouwelijke dimensie van het heilsgebeuren blijvend tegenwoordig, heeft Jozef Ratzinger (paus Benedictus XVI) ooit eens gezegd.

De titel ‘middelares’ wordt slechts één keer kort vermeld in het conciliedocument Lumen Gentium (LG 62). Daar wordt beklemtoond dat die bemiddeling door Maria niets afdoet aan het enige middelaarschap van Jezus Christus. Jezus is dé Middelaar en de bemiddeling door Maria staat in dienst van en is ondergeschikt aan het middelaarschap van Jezus Christus.

Het gehele derde deel van de Encycliek Redemptoris Mater van paus Johannes Paulus II gaat over de moederlijke bemiddeling door Maria. Paus Johannes Paulus gebruikt in de Encycliek woorden van de H. Bernardus van Clairvaux over Maria als ‘mediatrix ad Mediatorem’, middelares naar de Middelaar toe. In de Encycliek wordt onderstreept dat het gaat om een medewerking aan het middelaarschap van de Heer.

Bernardus van Clairvaux
Een heilige en kerkleraar die bijzonder over de bemiddeling door Maria heeft nagedacht en geschreven is de heilige Bernardus van Clairvaux (1090-1153), patroon van de parochie Lisp in Lier. Hij was ervan overtuigd dat God er wel voor zou hebben kunnen kiezen om Zijn genade te geven zonder de bemiddeling van Maria, maar dat Hij ervoor gekozen heeft om ons Zijn gaven te schenken door Maria, want het feit dat wij zijn aangenomen tot kinderen van God hebben we te danken aan de Menswording van Gods Zoon waarin Maria een actief aandeel had. Zo stelde Bernardus Maria voor als ‘aquaduct van de genade’.

En in de Bijbel?
We hebben nu wel over het concilie geschreven, over de Encycliek van paus Johannes Paulus II, maar vinden we dit middelaarschap van Maria ook wel terug in de Bijbel?

In het Nieuwe Testament is het de evangelist Johannes die in zijn evangelie ingaat op de betekenis van de taak en de zending die Maria heeft in het verlossingswerk. Maria komt bij Johannes voor in twee belangrijke perikopen: zij is actief aanwezig bij de bruiloft van Kana en zij is prominent aanwezig als haar Zoon aan het kruis hangt en sterft.

Het evangelie van de bruiloft van Kana is bekend: als de wijn op raakt, wijst Maria haar Zoon op dat gemis en zij geeft de dienaren opdracht alles te doen wat Jezus zal zeggen: ‘Doe maar wat Hij u zeggen zal’. Jezus laat dan zes stenen kruiken met water vullen, dat in uitstekende wijn verandert. De evangelist noemt Maria in deze perikoop niet bij haar naam. Hij noemt haar ‘Moeder van Jezus’ (Joh. 2, 1.3.5) en ‘Vrouw’ (Joh. 2, 4). Dat woord vrouw zinspeelt erop dat Maria de nieuwe Eva is, die goed maakt wat bij de oude Eva is fout gegaan. Maria handelt, bemiddelt, maar vertrouwt zich ook toe aan de wil van haar Zoon.

Zoals gewoonlijk wijst de evangelist ons op een diepere betekenis van wat hij verhaalt door kleine verwijzingen in de tekst die ons op het spoor moeten brengen van een diepere laag: het verhaal begint met de woorden ‘Op de derde dag’. Die derde dag doet ons natuurlijk denken aan het paasmysterie, aan Christus’ verrijzenis, zeker wanneer Jezus even verderop spreekt over ‘Zijn uur’ (‘Nog is mijn uur niet gekomen’). Het uur van Jezus is het uur van Zijn lijden, sterven en verrijzen, van Zijn overgang naar de Vader (vgl. bijv. Joh. 13, 1). Het verhaal eindigt met de woorden ‘Zo maakte Jezus een begin met de tekenen en openbaarde Zijn heerlijkheid’. Het gaat in Kana om de openbaring van Jezus als de Messias, de Redder. De voorsprekende en bemiddelende rol die Maria hier vervult, gaat dus niet zomaar over een sympathiek wonder van water dat in wijn verandert. Het gaat over Maria’s rol in het werk van de verlossing.

Sub tuum praesidium …
Christenen hebben vanaf de eerste eeuwen Maria gezien als ‘nieuwe Eva’, dat wil zeggen: als medewerkster aan de verlossing op een wijze als van niemand anders gezegd kan worden, en zij hebben haar hulp en bemiddeling ingeroepen. Reeds uit de derde eeuw stamt het gebed dat velen wel zullen kennen, het ‘Sub tuum praesidium’ dat we elke laatste donderdag in de Heilig Kruiskerk bidden bij de noveen van pater Pio: ‘Onder Uw bescherming nemen wij onze toevlucht, o heilige Moeder van God, wijs onze gebeden niet af als wij in nood zijn, maar verlos ons uit alle gevaren’. Dit gebed gaat verder dan het aanroepen van Maria als voorspreekster, het gaat over een actieve rol van Maria in de bemiddeling van Gods gaven. De tekst werd rond het jaar 250 al meegegeven in een graf op een stukje papyrus in Alexandrië in Egypte.

Niet zozeer de titel maar wel de dienst
Het tweede Vaticaans concilie heeft de betrokkenheid en de medewerking van Maria aan het werk van de verlossing door haar Zoon centraal gesteld, maar het woord ‘Middelares’ maar één keer genoemd. Dat had te maken met een terughoudendheid van het concilie om steeds meer eretitels aan Maria te geven, die haar los lijken te maken van Jezus Christus, haar Zoon. Ook paus Johannes Paulus II noemt het begrip ‘Maria middelares’ maar een enkele keer, maar heeft het veel meer over de inhoud, over wát Maria doet en bewerkt. Het gaat niet om titels, het gaat om dienst, zo lijkt de paus te willen beklemtonen: Maria staat bij haar bemiddeling van het heil helemaal in dienst van de verlossing door haar Zoon Jezus Christus.

Jan Verheyen

Bron: Pastorale Eenheid H. Gummarus & Z. Beatrijs Lier

Sub tuum praesidium, Banier Santa Casa da Misericórdia, Lissabon, Bernardo Pereira Pegado, 1784

OVER DE SCHOONHEID VAN HET OCHTENDGEBED

Vandaag horen we de psalmist zingen: Vervul ons in de morgen met uw liefde.

Oh mensen, wat een genade is het in alle vroegte op te staan om God aanbiddend en dankend de dag van Hem te ontvangen. Los van alles, alleen met Hem.
Toegegeven, het vraagt wat om uit je warme bed op te staan terwijl het niet echt ‘moet’. Maar geloof me, de vroege morgen is een prachtige tijd om te treden voor Gods Aangezicht. Gewoon daar zitten, je handen open, met of zonder woorden, je hart in het Zijne, in Hem biddend, van Hem ontvangend.

En natuurlijk zullen we niet altijd die gelukzalige gevoelens hebben Hem aanwezig te weten. Integendeel. Een gebedsweg die trouw gegaan wordt is doorgaans getekend door dorst, woestijn, verlangen naar. De ene periode is de andere niet.
In het gebed gaat het er ook niet om Hem te voelen of niet. Gelovig weten dat Hij er is zou moeten volstaan. Wie dit laatste klaarspeelt is volwassen geworden in het geloof; een geloof dat puur is, omwille van God, los van gevoelens, franjes, sfeertjes.

Het loont de moeite jezelf dagelijks de discipline op te leggen vroeg uit de veren te wippen om je te laten vullen met Gods liefde, om vanuit een innig samenzijn met de Heer de dag tegemoet te treden, zijn liefde dragend en uitdragend. Velen, en ook jijzelf, zullen daar baat bij hebben. Want God zal een gezicht krijgen.

Laten we bidden

Goede God,
geef ons liefde voor het gebed,
bijzonder voor het gebed in alle vroegte.
Moge het momenten zijn van diepe genade,
momenten van innig samenzijn met U,
in Christus, in de liefde van uw Geest.
Ja heer God, geef ons liefde voor het gebed.
Het zal de wereld zo’n deugd doen.
Amen.

Moge de ochtend voor ieder van u een echte genademoment zijn. Ik wens het u van harte toe.
Met een genegen groet,
kris

Reageren of uitwisselen betreffende de overweging kan via de blog Van Woord naar leven.