dinsdag in week 20 door het jaar
Uit de profeet Ezechiël 28, 1-10
De Heer waarschuwt de vorst van Tyrus, die zichzelf ten onrechte als een god beschouwt, terwijl hij slechts een mens is. Daarom zal God vreemde volken sturen om zijn wijsheid en rijkdom te vernietigen, en hij zal sterven als een gewoon mens.
De Heer richtte zich tot mij: ‘Mensenkind, zeg tegen de vorst van Tyrus: “Dit zegt God, de Heer: Je bent hoogmoedig geworden, je hebt gezegd: ‘Ik ben een god, ik zit op een godentroon, midden in zee.’ Je achtte jezelf een god gelijk, terwijl je een mens bent, en geen god. Zeker, je bent wijs, zelfs wijzer dan Daniël, geen mysterie blijft voor je verborgen. Door je wijsheid en inzicht ben je welvarend geworden en heb je je schatkamers met goud en zilver gevuld. Door je grote wijsheid en je handelsgeest heb je je rijkdom nog vergroot, maar die rijkdom heeft je ook hoogmoedig gemaakt.
Daarom – dit zegt God, de Heer: Omdat je jezelf een god gelijk acht, zal Ik vreemde volken op je afsturen, de wreedste van alle, die met hun zwaarden al je schitterende wijsheid zullen vernietigen en je van je luister zullen beroven. Ze zullen je het graf in drijven, je zult een gewelddadige dood sterven, in het hart van de zee. Zul je blijven zeggen: ‘Ik ben een god!’ als je oog in oog staat met je moordenaars? Wanneer je in de macht bent van hen die je zullen doden, zal blijken dat je een mens bent, en geen god. Je zult de dood van een onbesnedene sterven, door de hand van vreemdelingen. Ik heb gesproken – spreekt God, de Heer.”’
Tussenzang: Deut. 32, 26-28 + 30 + 35cd-36ab
Refr.: Ik dood en maak levend, Ik sla en genees.
Ik zou hen wel willen wegvagen,
elke herinnering aan hen willen uitwissen,
maar Ik vrees de hoon van hun vijanden.
Die zullen immers de feiten verdraaien.
Ze zullen de overwinning voor zichzelf opeisen
en de hand van de Heer daarin ontkennen.
Zo kortzichtig zijn die vijanden,
het ontbreekt hun aan elk begrip.
Want hoe zouden zij met één man
duizend van jullie kunnen achtervolgen,
met twee er tienduizend verjagen,
als de Heer, jullie rots, je niet uitleverde?
Want de dag van hun ongeluk is nabij,
hun noodlot komt onafwendbaar op hen af.
Want de Heer zal zijn volk recht doen,
Hij ontfermt zich weer over zijn dienaren.
Vers voor het evangelie (2 Tim 1, 10)
Alleluia.
Onze redder Christus Jezus
heeft de dood vernietigd
en onvergankelijk leven doen oplichten
door het evangelie.
Alleluia.
Uit het evangelie volgens Matteüs 19, 23-30
Jezus legt zijn leerlingen uit dat rijkdom het binnengaan van het koninkrijk van God moeilijk maakt. Degenen die alles hebben achtergelaten omwille van zijn Naam zullen een plaats krijgen in zijn koninkrijk en eeuwig leven ontvangen, waarbij de eersten de laatsten zullen worden en omgekeerd.
Jezus wendde zich tot zijn leerlingen: ‘Ik verzeker jullie: slechts met grote moeite zal een rijke het koninkrijk van de hemel binnengaan. Ik zeg het jullie nog eens: het is gemakkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan.’
Toen de leerlingen dit hoorden, waren ze hevig ontzet en vroegen: ‘Wie kan er dan nog gered worden?’
Jezus keek hen aan en antwoordde hun: ‘Bij mensen is dat onmogelijk, maar bij God is alles mogelijk.’
Daarop zei Petrus: ‘Maar wij hebben alles achtergelaten en zijn U gevolgd. Welk vooruitzicht hebben wij dan?’
Jezus zei tegen hen: ‘Ik verzeker jullie: wanneer de tijd aanbreekt dat alles vernieuwd wordt, wanneer de Mensenzoon in majesteit zetelt op zijn troon, zullen ook jullie die Mij gevolgd zijn plaatsnemen op twaalf tronen en rechtspreken over de twaalf stammen van Israël. En ieder die broers of zussen, vader, moeder of kinderen, akkers of huizen heeft achtergelaten omwille van mijn Naam, zal het honderdvoudige ontvangen en deel krijgen aan het eeuwige leven. Vele eersten zullen de laatsten zijn en vele laatsten de eersten.’
Van Woord naar leven
OMWILLE VAN MIJN NAAM
(Bij Mt 19, 23-30)
Beste mensen, vandaag wordt Bernardus van Clairvaux herdacht. Bernardus kwam uit een adellijk geslacht. Hij heeft grote bekendheid gekregen door alles wat hij in zijn leven gedaan heeft om het kloosterleven een nieuwe impuls te geven.
Zijn ouders waren zeer religieus. Al hun zeven kinderen zijn uiteindelijk naar het klooster gegaan. Hun kasteel was als het ware in een half klooster veranderd.
Bij zijn intrede in het klooster van Cîteaux was Bernardus niet de enige. Nog vijf familieleden traden tegelijk met hem in. En nog dertig edellieden! Zoiets kun je je bijna niet voorstellen .
Het waren sterk gemotiveerde mannen met een brandend verlangen om hun leven aan God te geven. Veel kloosters waren in die tijd groter en groter geworden. Een groot deel van de monniken leefde niet meer echt volgens de oorspronkelijke kloosterregel waarbij eenvoud en soberheid horen.
Bernardus en zijn volgelingen zorgden voor nieuwe stichtingen die veel strenger de oorspronkelijk Regel volgden. De groep nieuwe kloosterlingen waren vol ijver om het vuurtje weer aan te wakkeren, en om mee te werken aan nieuwe stichtingen in veel andere Europese landen. Het was een stroom van herbronning: leven in eenvoud, en uitgaand van het evangelie.
Niet hun theoretische kennis was het belangrijkste, maar in plaats daarvan het beleven van het Woord uit de Schrift.
Vandaag in het evangelie van Matteüs ontmoeten we zoekende mensen, zomaar een man, maar ook zijn eigen leerlingen die van Jezus les krijgen in het loslaten van datgene wat niet vruchtbaar is.
In Matteüs 19, voorafgaand aan onze tekst heeft Jezus een gesprek met een goedwillende man die aan Hem vraagt wat hij moet doen om het eeuwig leven te verwerven. De man blijkt best beslagen ten ijs te komen, kent de Wet van Mozes en onderhoudt die ook. Toch druipt hij uiteindelijk terneergeslagen af: hij had namelijk veel bezittingen.
Nadat deze man vertrokken is, volgt het gesprek met Jezus’ leerlingen over een ernstige uitspraak van hem Slechts met grote moeite zal een rijke het koninkrijk van de hemel binnengaan. Ik zeg het jullie nog eens: het is gemakkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan.
Hierop reageren de leerlingen ontzet., want ook zij hebben wel alles achtergelaten wat hen dierbaar was, maar ‘bezitten’ ze misschien toch nog te veel op een andere manier? En zouden zij dan niet dat koninkrijk binnen mogen gaan?
Gelukkig krijgen ze een heel bevestigend antwoord van Jezus. Zij, en ook anderen die zich helemaal gegeven hebben, hoeven daar niet over te twijfelen, althans als ze dit gedaan hebben omwille van mijn Naam.
Wat betekent het als Jezus zegt ‘Omwille van mijn Naam’?
Kijken we even naar onszelf: Ook wij hebben goede bedoelingen. We zullen dan wel niet geroepen zijn om ‘alles’ achter te laten en Hem op diezelfde manier te volgen, maar, wel wordt ons gevraagd om helemaal te kiezen voor Hem. Dat hoort bij elke roeping.
Waarschijnlijk houden we ook niet van dat smalle weggetje, en willen we ons helemaal niet door het ‘oog van de naald’ wringen om aan die andere kant te komen.
Wij horen ook niet bij de edellieden die met Bernardus meegingen. Toch zijn wij in de diepte van onze binnenkant wel ‘van adel.’ Wij zijn kostbaar in Gods ogen (Jes43,4), of je nu rijk bent of arm, gezien of ongezien, met talenten of minderbegaafd, in een klooster woont of daarbuiten. De innerlijke adeldom is daar helemaal niet van afhankelijk. Als we in ons leven hetgeen ons te doen staat, door een eenvoudig woord verbinden met Hem, dan kunnen we ‘in en met zijn Naam voor Hem ons leven geven. De naam ‘Jezus’ betekent: Jahweh redt. Krachtiger kunnen wij niet in het leven staan.
Laten we bidden
Goede Vader,
wij vragen U om de kracht en de gewoonte
om het vuur van onze liefde
altijd te kunnen verbinden met Jezus’ naam,
zodat wij vruchtbaar mogen zijn
voor zijn rijk van vrede.
Amen
Beste mensen, onze grootste rijkdom is niet dat we veel bezittingen hebben, maar dat we kostbaar zijn in Gods ogen, en dat we geroepen worden om in zijn naam mee te mogen werken aan zijn rijk.
Ricky
Om mee op weg te gaan
Vandaag zou je aandacht uit kunnen gaan naar het eerbiedig en liefdevol noemen van zijn Naam.
Af en toe zou je je werk even kunnen onderbreken om je te realiseren wat je in die Naam uitspreekt en doet.
Alleen het noemen van de Naam kan al een krachtig gebed zijn, wat iets toevoegt aan je innerlijk leven van verbondenheid met de Eeuwige.
Blog ‘Van Woord naar leven’
Reageren of uitwisselen betreffende de lezingen of de overweging, kan via de blog ‘Van Woord naar leven’.
Om de kwaliteit van het gesprek te waarborgen worden de reacties geplaatst na moderatie.
De Bijbelteksten zijn ontleend aan de NBV21, © Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap.
De korte inleidingen op de lezingen zijn van de hand van Kris.
Bernardus van Clairvaux († 1153)
o.cist., Frankrijk; abt & kerkleraar
Bernardus werd vermoedelijk in 1091 geboren te Fontaine-lès-Dijon uit een adellijk geslacht. Zijn moeder was Aleth de Montbard († vóór 1150; feest 4 april); zij was op vijftienjarige leeftijd gehuwd met Técelin († ca. 1150; feest 4 april), heer van Fontaine-lès-Dijon, bijgenaamd ‘de Blonde’. Als het aan zijn moeder had gelegen, was zij zelf liever het klooster ingegaan, maar zij schikte zich in haar lot en volgde haar man naar zijn kasteel. Gelukkig was haar heer een deugdzaam man. Zijn plicht bracht hem ertoe vaak aan het hof van de hertog van Bourgondië te verblijven, maar zelfs in dat milieu bewaarde hij zijn godsdienstzin en goede zeden. Het echtpaar kreeg zes zonen en één dochter. In hun opvoeding legden de ouders bij hun kinderen de basis voor een onverzettelijke, heilige levenswandel. Moeder besteedde veel zorg en aandacht aan haar kinderen en gaf hen wat zij zelf voorleefde: vroomheid en eenvoud. Tijdgenoten zeggen over haar dat zij van het kasteel een half klooster had gemaakt. Daardoor zou je kunnen zeggen dat alle kinderen het religieuze leven met de paplepel kregen ingegoten. Uiteindelijk zijn ze dan ook allemaal het klooster ingegaan. De beroemdste werd Bernardus.
Toch wees er aanvankelijk niets op dat de onstuimige, radicale Bernardus die kant op zou gaan. Maar nadat hij de kloosterschool van Notre-Dame de Châtillon had doorlopen, trad hij in 1112, samen met vijf familieleden en nog dertig edellieden, in het klooster van Cîteaux, dat in die tijd onder leiding stond van de grote abt Sint Stephanus Harding († 1134; feest 17 april). Alleen zijn broers Gerard en Nivard waren daar toen nog niet bij; Gerard diende nog in het leger, en zou later intreden. De jongste, Nivard, lieten zij thuis bij vader als troost voor zijn oude dag; hij zou later met zijn vader naar het klooster komen.
De grote groep nieuwkomers gaf een extra impuls aan de nieuwe orde der cisterciënzers, genoemd naar hun klooster Cîteaux, die al bij abt Robertus van Solesme († 1110; feest 29 april) begonnen was en door de nieuwe ordesregel, ‘Charta Caritatis’ geheten, van de hand van Stefanus Harding zijn beslag had gekregen.
De cisterciënzer beweging
Vanuit Cîteaux stichtten Bernardus en zijn gezellen kloosters in La Ferté-sur-Grosne (1113), Pontigny (1114), Morimond en Clairvaux-sur-Aube (25 juni 1115); Bernardus werd abt van dit laatste klooster: hij zou er voortaan naar genoemd worden. Deze eerste vier vestigingen worden de ‘eerste vier dochters’ van Sint Bernardus genoemd. Ze werden gevolgd door vele tientallen andere, waaronder Fontenay (1119), Igny (1127), Notre-Dame-d’Aiguebelle (1137) bij Montélimar, Villers bij Villers-la-Ville ten zuiden van Brussel (1146), waarvan de ruïnes nog altijd een grote indruk op de bezoeker maken, Aulne (1147) en Cambron (1148). Dankzij zijn inspanningen ontstonden er ook vestigingen in Italië (1120), Duitsland (o.a. Amelunxborn, 1129), Oostenrijk (1130), Engeland en Schotland (o.a. Fountains, 1135, en Melrose, 1136), Tsjechië (o.a. Sedlec, 1142), Portugal (o.a. Alcobaça, 1147) en Spanje (o.a. Santes Creus, 1150, en Poblet, 1153). Bekende cisterciënzerabdijen in Zuid-Frankrijk zijn voorts Silvacane (1144), Fontfroide, dat zich in 1146 bij de orde voegde, Sénanque (1148) en Le Thoronet, aanvankelijk elders begonnen, maar rond 1155 verhuisden de monniken naar de huidige vestiging. Dit alles overziende is het duidelijk waarom Bernardus ook wel de tweede stichter van de cisterciënzers wordt genoemd.
De officiële benaming van de orde luidt Sacer Ordo Cisterciensis, afgekort als s.o.cist. of o.s.b.cist.; zij worden cisterciënzers van de gewone observantie genoemd, ook wel Bernardijnen. Na de hoge middeleeuwen voerden zij een aanzienlijke versobering in, vooral in hun kerken en kloostergebouwen. Zij gaan gekleed in een witte pij met zwart scapulier, waaraan de zwarte capuce is bevestigd, alles bijeengehouden met een brede leren riem. In het koor dragen zij een kovel. Leden van de vrouwelijke tak heten cisterciënzerinnen.
Bernardus’ geestelijk leven
In zijn persoonlijk leven was hij uiterst sober en streng. Volgens overleveringen dreef hij bij velen duivels uit en verrichtte hij herhaaldelijk wonderen. De kerk van die tijd was een machtige en rijke instelling. In reactie daarop legden de kloosters de nadruk op de vrijwillige armoede die Jezus zijn apostelen voorhield: “Tracht geen goud, zilver of koper te verwerven om daar uw beurzen mee te vullen” (Matteüs 10:09).
Hij verlangde terug naar de armoede en de eenvoud van het begin van het kloosterleven. Maar vele benedictijner kloosters waren in de loop der tijd uitgegroeid tot kapitaalkrachtige grootgrondbezitters; daarmee was de eenvoud en de kloosterlijke geest in zijn ogen verloren gegaan. ‘Zijn’ nieuwe klooster- en kerkgebouwen ademden een rustige sfeer van soberheid; alle weelde en overdaad, zowel binnen als buiten, werden geweerd. Dat bracht hem in botsing met aanhangers van de benedictijner hervormingsbeweging van Cluny, zoals Guillaume van St-Thierry († 1149; feest 8 september) en Petrus Venerabilis van Cluny († 1156; feest 11 mei).
Devotie tot Jezus’ menselijkheid
Mede door de kruistochten leerde men het Heilig Land kennen. Daardoor raakte men weer sterk doordrongen van Jezus’ menselijk bestaan. Tot dan toe was de Heer voornamelijk afgebeeld als overwinnaar in triomferende majesteit. Bernardus schilderde in zijn preken het lijden van de Heer. Zijn devotie voor Jezus’ menselijkheid was zeer groot. Dat leidde tot de legende dat Maria hem, toen hij eens in gebed was in de kerk van St-Vorles in Châtillon-sur-Seine, in een visioen melk uit haar borst liet proeven.
Net als in zijn preken liet hij zich in zijn brieven en andere geschriften diepgaand inspireren door de Heilige Schrift. Bekend zijn zijn overwegingen bij het Hooglied van Salomo. Zijn hoofdwerk, De Consideratione, geschreven rond 1148, droeg hij op aan paus Eugenius III († 1153; feest 8 juli). Reeds tijdens zijn leven gaven zijn bewonderaars hem de eervolle bijnaam ‘Doctor Mellifluus’ (= ‘honingvloeiende leraar’).
Bij Bernardus’ dood telde de cisterciënzersorde 339 kloosters, waarvan er 68 rechtstreeks onder Cîteaux ressorteerden; in Engeland waren er 122, in Italië 88, in Spanje 56 en in Duitsland zeker meer dan honderd.
Verering & Cultuur
Na zijn dood werd hij opgevolgd door de uit Brugge afkomstige abt Robrecht Gruuthuse († 1157; feest 29 april). Het waren Guillaume van Saint-Thierry en Arnoldus van Bonneval († 1156; feest 6 februari), die zich meteen aan een levensbeschrijving zetten.
Ruim twintig jaar na zijn dood, in 1174, werd Bernardus heilig verklaard. Paus Pius VIII († 1830) riep hem in 1830 uit tot kerkleraar.
Hij is patroon van de cisterciënzers; vanwege zijn eretitel ‘honingvloeiend’ ook van alle beroepen die met bijen te maken hebben, zoals bijenhouders, waskaarsenmakers en wassmelters; van veehoeders; van drinkers (men dronk eerst sint-bernardsminne om zich te beschermen tegen reisgevaren; later werd het een drankje op zondagmorgen bij het ontbijt…); en van stervenden. Daarnaast is hij beschermheilige van bijen en vee, en wordt zijn voorspraak ingeroepen voor gezonde kalveren en dus tegen zieke koeien en hoornvee, en tegen alle gevaren in huis of stal.
Bovendien wordt zijn voorspraak ingeroepen tegen (kinder)stuipen, jicht, krampen, reumatiek en zogeheten lopende roos (ook Sint-Bernardsvuur genoemd).
Hij wordt afgebeeld in cisterciënzer habijt, als abt (met staf); vaak met een kruis en de lijdenswerktuigen van Jezus. Regelmatig zien we hoe Christus zijn handen losmaakt van het kruis en ze naar Bernardus uitstrekt, wat gebaseerd is op een visioen of legende. Hij wordt ook afgebeeld met een regelboek of schriftrol, soms met een mijter in zijn nabijheid, wat verwijst naar zijn weigering om de waardigheid van bisschop te aanvaarden. Verder zien we hem vaak met een bijenkorf of een zwerm bijen vanwege zijn eretitel ‘honingvloeiende leraar’. Ook komt hij voor met een duivel of demon aan een ketting. Een veel voorkomende afbeelding is de legende waarin Maria hem van haar melk te drinken geeft, bekend als de ‘Lactatio Bernardi’.
Bernardus van Clairvaux
Van Woord naar leven
OMWILLE VAN MIJN NAAM
(Bij Mt 19, 23-30)
Beste mensen, vandaag wordt Bernardus van Clairvaux herdacht. Bernardus kwam uit een adellijk geslacht. Hij heeft grote bekendheid gekregen door alles wat hij in zijn leven gedaan heeft om het kloosterleven een nieuwe impuls te geven.
Zijn ouders waren zeer religieus. Al hun zeven kinderen zijn uiteindelijk naar het klooster gegaan. Hun kasteel was als het ware in een half klooster veranderd.
Bij zijn intrede in het klooster van Cîteaux was Bernardus niet de enige. Nog vijf familieleden traden tegelijk met hem in. En nog dertig edellieden! Zoiets kun je je bijna niet voorstellen .
Het waren sterk gemotiveerde mannen met een brandend verlangen om hun leven aan God te geven. Veel kloosters waren in die tijd groter en groter geworden. Een groot deel van de monniken leefde niet meer echt volgens de oorspronkelijke kloosterregel waarbij eenvoud en soberheid horen.
Bernardus en zijn volgelingen zorgden voor nieuwe stichtingen die veel strenger de oorspronkelijk Regel volgden. De groep nieuwe kloosterlingen waren vol ijver om het vuurtje weer aan te wakkeren, en om mee te werken aan nieuwe stichtingen in veel andere Europese landen. Het was een stroom van herbronning: leven in eenvoud, en uitgaand van het evangelie.
Niet hun theoretische kennis was het belangrijkste, maar in plaats daarvan het beleven van het Woord uit de Schrift.
Vandaag in het evangelie van Matteüs ontmoeten we zoekende mensen, zomaar een man, maar ook zijn eigen leerlingen die van Jezus les krijgen in het loslaten van datgene wat niet vruchtbaar is.
In Matteüs 19, voorafgaand aan onze tekst heeft Jezus een gesprek met een goedwillende man die aan Hem vraagt wat hij moet doen om het eeuwig leven te verwerven. De man blijkt best beslagen ten ijs te komen, kent de Wet van Mozes en onderhoudt die ook. Toch druipt hij uiteindelijk terneergeslagen af: hij had namelijk veel bezittingen.
Nadat deze man vertrokken is, volgt het gesprek met Jezus’ leerlingen over een ernstige uitspraak van hem Slechts met grote moeite zal een rijke het koninkrijk van de hemel binnengaan. Ik zeg het jullie nog eens: het is gemakkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan.
Hierop reageren de leerlingen ontzet., want ook zij hebben wel alles achtergelaten wat hen dierbaar was, maar ‘bezitten’ ze misschien toch nog te veel op een andere manier? En zouden zij dan niet dat koninkrijk binnen mogen gaan?
Gelukkig krijgen ze een heel bevestigend antwoord van Jezus. Zij, en ook anderen die zich helemaal gegeven hebben, hoeven daar niet over te twijfelen, althans als ze dit gedaan hebben omwille van mijn Naam.
Wat betekent het als Jezus zegt ‘Omwille van mijn Naam’?
Kijken we even naar onszelf: Ook wij hebben goede bedoelingen. We zullen dan wel niet geroepen zijn om ‘alles’ achter te laten en Hem op diezelfde manier te volgen, maar, wel wordt ons gevraagd om helemaal te kiezen voor Hem. Dat hoort bij elke roeping.
Waarschijnlijk houden we ook niet van dat smalle weggetje, en willen we ons helemaal niet door het ‘oog van de naald’ wringen om aan die andere kant te komen.
Wij horen ook niet bij de edellieden die met Bernardus meegingen. Toch zijn wij in de diepte van onze binnenkant wel ‘van adel.’ Wij zijn kostbaar in Gods ogen (Jes43,4), of je nu rijk bent of arm, gezien of ongezien, met talenten of minderbegaafd, in een klooster woont of daarbuiten. De innerlijke adeldom is daar helemaal niet van afhankelijk. Als we in ons leven hetgeen ons te doen staat, door een eenvoudig woord verbinden met Hem, dan kunnen we ‘in en met zijn Naam voor Hem ons leven geven. De naam ‘Jezus’ betekent: Jahweh redt. Krachtiger kunnen wij niet in het leven staan.
Laten we bidden
Goede Vader,
wij vragen U om de kracht en de gewoonte
om het vuur van onze liefde
altijd te kunnen verbinden met Jezus’ naam,
zodat wij vruchtbaar mogen zijn
voor zijn rijk van vrede.
Amen
Beste mensen, onze grootste rijkdom is niet dat we veel bezittingen hebben, maar dat we kostbaar zijn in Gods ogen, en dat we geroepen worden om in zijn naam mee te mogen werken aan zijn rijk.
Ricky
Om mee op weg te gaan
Vandaag zou je aandacht uit kunnen gaan naar het eerbiedig en liefdevol noemen van zijn Naam.
Af en toe zou je je werk even kunnen onderbreken om je te realiseren wat je in die Naam uitspreekt en doet.
Alleen het noemen van de Naam kan al een krachtig gebed zijn, wat iets toevoegt aan je innerlijk leven van verbondenheid met de Eeuwige.
Blog ‘Van Woord naar leven’
Reageren of uitwisselen betreffende de lezingen of de overweging, kan via de blog ‘Van Woord naar leven’.
Om de kwaliteit van het gesprek te waarborgen worden de reacties geplaatst na moderatie.