Volksvroomheid als uitdrukking van geloof en verbondenheid

Tijdens zijn apostolisch bezoek aan Ajaccio sprak paus Franciscus vorige zondag bij de slotbijeenkomst van het congres over volksvroomheid in het Middellandse Zeegebied. Hij benadrukte de diepe verbondenheid van volksvroomheid met de cultuur en de geloofsgemeenschap. Volksvroomheid, zo stelde hij, brengt gelovigen samen, versterkt de band met de Kerk en bevordert het algemeen welzijn.

“Eminente kardinaal,
beste broeders in het episcopaat,
geliefde priesters, religieuzen,
dierbare zusters en broeders!

Het is een vreugde om u hier in Ajaccio te ontmoeten bij de afsluiting van het congres over volksvroomheid in het Middellandse Zeegebied. Dit congres heeft de deelname gezien van talrijke wetenschappers en bisschoppen uit Frankrijk en andere landen.

De landen rondom de Middellandse Zee hebben hun plaats in de geschiedenis en waren de bakermat van vele beschavingen die een indrukwekkende ontwikkeling hebben doorgemaakt. Met name de Grieks-Romeinse en de Joods-Christelijke beschavingen herinneren ons aan het culturele, religieuze en historische belang van deze grote “zee”, die drie continenten met elkaar verbindt – een unieke zee in de wereld, het Middellandse Zeegebied.

We mogen niet vergeten dat in de klassieke literatuur, zowel de Griekse als de Latijnse, de Middellandse Zee vaak fungeerde als decor voor de geboorte van mythen, verhalen en legenden. Eveneens droeg het filosofische denken, samen met de kunsten en de navigatietechnieken, bij aan de ontwikkeling van hoogstaande beschavingen rond deze zee. Deze culturen ontwikkelden communicatiekanalen, bouwden infrastructuren zoals aquaducten, en creëerden daarnaast ook complexe juridische systemen en instellingen, waarvan de basisprincipes vandaag de dag nog steeds van toepassing en relevant zijn.

In het Middellandse Zeegebied en het nabije Oosten ontstond ook een geheel eigen religieuze ervaring, verbonden met de God van Israël, die zich openbaart aan de mensheid en een voortdurende dialoog begint met zijn volk. Deze dialoog vond zijn hoogtepunt in de unieke aanwezigheid van Jezus Christus, de Zoon van God. Hij maakte ons definitief vertrouwd met het gelaat van de Vader – zijn Vader en onze Vader – en bracht het verbond tussen God en de mensheid tot voltooiing.

Meer dan tweeduizend jaar zijn verstreken sinds de menswording van de Zoon van God, en gedurende deze tijd hebben zich talrijke tijdperken en culturen opgevolgd. In sommige perioden doordrong het christelijk geloof het leven van de volkeren en hun politieke instellingen. Vandaag de dag, vooral in Europese landen, lijkt de vraag naar God echter af te nemen, en zien we een toenemende onverschilligheid ten opzichte van zijn aanwezigheid en zijn Woord. Toch is voorzichtigheid geboden bij het analyseren van deze situatie. Overhaaste conclusies en ideologische oordelen, die soms een tegenstrijdigheid suggereren tussen christelijke en seculiere culturen, zouden een vergissing zijn.

Het is juist belangrijk een wederzijdse openheid te erkennen tussen deze twee dimensies. Gelovigen kunnen steeds rustiger leven met hun geloof, zonder dat het opgedrongen wordt, als gist in het deeg van het leven. Tegelijkertijd zoeken niet-gelovigen of mensen die van religieuze praktijken zijn vervreemd, vaak toch naar waarheid, gerechtigheid en solidariteit. Ondanks het ontbreken van een religieuze affiliatie, dragen velen een diepere dorst in hun hart, een zoektocht naar betekenis die hen leidt tot het stellen van vragen over het mysterie van het leven en het zoeken naar fundamentele waarden voor het algemeen welzijn.

Het is in deze context dat we de schoonheid en het belang van volksvroomheid kunnen begrijpen (zie Paulus VI, Apostolische Exhortatie Evangelii nuntiandi, 48). Paulus VI veranderde de term in Evangelii nuntiandi van “volksreligiositeit” naar “volksvroomheid”. Volksvroomheid verwijst enerzijds naar de menswording als fundament van het christelijk geloof. Dit geloof wordt altijd uitgedrukt binnen de cultuur, geschiedenis en taal van een volk en wordt doorgegeven via symbolen, gebruiken, rituelen en tradities van een levende gemeenschap. Anderzijds trekt volksvroomheid ook mensen aan die op de drempel van het geloof staan, mensen die niet actief praktiseren maar toch in deze uitingen hun wortels, hun idealen en waarden vinden die van betekenis zijn voor hun leven en de samenleving.

Volksvroomheid brengt het geloof tot uitdrukking in eenvoudige gebaren en symbolische talen, geworteld in de cultuur van het volk. Ze maakt de aanwezigheid van God in het concrete van de geschiedenis voelbaar, versterkt de band met de Kerk en vormt vaak een gelegenheid voor ontmoeting, culturele uitwisseling en feest. Volksvroomheid zonder vreugde raakt vervreemd van haar bron – de levende gemeenschap van gelovigen.

De praktijk van volksvroomheid geeft inhoud en vorm aan de relatie met de Heer en aan de geloofsinhoud. Hierbij wil ik een gedachte van Blaise Pascal aanhalen. In een denkbeeldig gesprek helpt hij zijn gesprekspartner om het geloof te begrijpen. Hij stelt dat het niet voldoende is om het bestaan van God te bewijzen of intellectuele inspanningen te leveren, maar dat men naar degenen moet kijken die al vorderingen hebben gemaakt. Deze mensen begonnen met kleine stappen, zoals het nemen van wijwater of het laten opdragen van missen (Pascal, Pensées, nr. 681). Volksvroomheid is verweven met cultuur, maar overstijgt haar ook, en wordt gedragen door deze kleine stappen.

Volksvroomheid is een krachtig middel voor evangelisatie. Zoals we lezen in Evangelii gaudium, negeren we de werking van de Heilige Geest als we de kracht van volksvroomheid onderschatten. Net zoals de diaken Filippus werd geleid door de Geest om een Ethiopische hoveling het evangelie te verkondigen en hem onmiddellijk doopte, toont volksvroomheid dat de Geest de Kerk voortdurend vooruit helpt.

Het is echter van belang dat volksvroomheid niet wordt misbruikt door groepen die hun identiteit op een exclusieve en polariserende manier willen versterken. Zulke vormen staan haaks op de christelijke geest. Pastors moeten daarom waakzaam zijn, onderscheid maken en volksvroomheid oprecht begeleiden.

Wanneer volksvroomheid erin slaagt de christelijke waarden te delen en gemeenschappen samen te brengen, heeft dit ook een positieve invloed op de relaties tussen kerkelijke en politieke instellingen. Het geloof blijft niet beperkt tot de privé-sfeer – dit is een gevaarlijke ontwikkeling – maar draagt bij aan de menselijke groei, sociale vooruitgang en zorg voor de schepping.

Volksvroomheid heeft een “constructieve burgerschap” onder christenen voortgebracht, waarbij zij bijdragen aan het algemeen welzijn. In de geschiedenis heeft dit geleid tot talloze initiatieven, zoals ziekenhuizen, scholen en hulpcentra. Volksvroomheid blijft deze missie ondersteunen door haar uitingen zoals processies, het gezamenlijk bidden van de rozenkrans en andere vormen van devotie.

Tot slot roep ik u op om, met de begeleiding van Maria, de Moeder van de Kerk, de tradities van volksvroomheid levend te houden en met hernieuwde inzet bij te dragen aan het welzijn van Kerk en samenleving.

Ik dank u allen hartelijk!“

Bron: Vatican-news