Almatine Leene: “Zuid-Afrikanen zijn een voorbeeld voor ons”
“Je laten inspireren door meer dan één religie kan mooi zijn, maar een nadeel is dat het te veel lijkt op consumeren terwijl religie ook om betrokkenheid vraagt. Je gaat ergens voor. Dan gaat het niet alleen om wat je kunt krijgen, maar ook om wat je kunt geven”, zegt de nieuwe Theoloog des Vaderlands Almatine Leene, de eerste vrouwelijke predikant in de gereformeerd-vrijgemaakte kerk in Nederland en mede-auteur van ‘Kerkgeschiedenis voor iedereen, Weten waar je vandaan komt’.
Door Cees Veltman
Was het een verrassing benoemd te worden tot Theoloog des Vaderlands?
“Ja, ik had niet gedacht dat het zo snel na mijn komst naar Nederland zou gebeuren. Ik ben net terug uit Zuid-Afrika, waar ik zestien jaar heb gewoond.”
Wat staat je het komende jaar voor ogen in je nieuwe functie?
“De jury ziet mij als ambassadeur van de theologie en dat wil ik graag zijn. Theologie voor het voetlicht brengen en de relevantie daarvan laten zien, ook in het publieke debat. Volgens de jury kan ik met mijn Zuid-Afrikaanse ervaring een ander perspectief brengen. Ik kijk inderdaad nog erg met Zuid-Afrikaanse ogen naar Nederland. In Zuid-Afrika is religie sterk met de samenleving verbonden en zijn zo ongeveer alle scholen nog christelijk. Dat andere perspectief kan iets extra’s toevoegen. Bijvoorbeeld dat er bij problemen ook andere oplossingen mogelijk zijn.”
Kan Zuid-Afrika een voorbeeld voor ons zijn? We lezen hier meestal alleen over de problemen daar.
“Ja, dat kan absoluut. Nederland heeft wel veel waarvoor we dankbaar kunnen zijn, zoals de sociale voorzieningen. Dat beseffen we, al mopperend over van alles, wel eens te weinig. Waarom ben je weggegaan uit dat mooie Zuid-Afrika, wordt me gevraagd. Het is daar inderdaad prachtig maar om er te wonen, is echt wel wat anders. Geen fatsoenlijke AOW bijvoorbeeld. En als je werkloos wordt, krijg je niet meer dan een tientje van de staat.
In Nederland staat het individu centraal. Het gaat om jouw succes, om jouw mening en om jouw vrijheid van meningsuiting. Zuid-Afrikanen leggen de nadruk meer op relaties, minder op het individu. De kinderen dragen schooluniformen. Nederlanders vinden dat vreselijk, maar het heeft een mooie kant: de kinderen voelen zich gelijk. Het hoeft niet zo sterk om het individu te gaan als in Nederland, ook niet op school. De schaduwzijde van de individualistische benadering hier is bovendien dat mensen zich ontzettend eenzaam voelen, ook al hebben ze nog zoveel vrienden op sociale media. Het omzien naar elkaar schiet er een beetje bij in.
“Het is soms goed om dingen bij jezelf te houden”
In Zuid-Afrika is de eerste vraag niet naar je mening maar: hoe gaat het met je? Wat heb je de afgelopen tijd meegemaakt? In Nederland willen we vooral snel ter zake komen. Ik denk dat het goed is ons daarvan bewust te zijn en te weten dat het ook anders kan. Hoe belangrijk is het eigenlijk om overal wat van te vinden en overal je zegje over te doen? Ik heb in Zuid-Afrika geleerd dat het soms ook goed is dingen bij jezelf te houden, om gewoon iets beleefder te zijn in de omgang met anderen en eerder een complimentje te geven dan kritiek te leveren.
De ene houding is niet beter dan de andere, maar er zou meer balans kunnen zijn. We kunnen ook meer beseffen, zoals vroeger, dat juist dingen die niet worden gezegd, belangrijk zijn. Dat er nu meer discussie is, hangt samen met het centraal stellen van het individu. Dan hoef je niemand te beschermen, het gaat om jezelf en om jezelf op de kaart te zetten. Assertief en extravert zijn, dat is de norm geworden.”
Moet je als Theoloog des Vaderlands heel breed denken als je iedereen wilt bereiken?
“Ja, omdat ik open wil staan voor wat er in de samenleving gebeurt en voor de breedte van de kerken en het hele levensbeschouwelijke landschap in Nederland. We zitten als gevolg van de eerdere verzuiling nog te snel in een eigen hokje. Dat is niet meer van deze tijd. Als het goed is hebben religie en theologie een verbindende functie tussen al die verschillen. In elke cultuur en denominatie zitten waardevolle elementen. Ik heb ook zelf gemerkt dat ik vaak vooroordelen had en gebrek aan kennis over wat anderen geloven of niet geloven. Die kennis kun je alleen maar krijgen door relaties aan te gaan met anderen. Neem bijvoorbeeld de kennis over de islam. Veel mensen denken dat 19 procent van de bevolking moslim is, blijkt uit onderzoek, maar in werkelijkheid gaat het om 6 procent. Feiten zijn belangrijk. Zo kunnen we elkaar beter begrijpen.”
“In Nederland zijn we altijd zo op zoek naar wat ons scheidt”
Ga je bijvoorbeeld ook naar Urk met zijn veertien kerken? De mensen daar nemen aan de ene kant het geloof heel serieus, aan de andere kant krijgen mensen ruzie.
“Ik heb wel contacten met Urk, onder andere via studenten van me. Ze denken inderdaad serieus na over geloven. Soms gaat het mis en houden mensen elkaar te veel in de gaten, maar de gemeenschap staat er wel centraal. Het zal daar niet gauw gebeuren dat iemand al drie weken dood in huis ligt. Achter alle kritiek op Urk zit misschien ook een stukje jaloezie.
Veertien kerken ja, maar met diversiteit is niks mis. Iedereen is anders en heeft eigen voorkeuren. Maar waar het mis gaat, is als mensen elkaar niet meer respecteren of elkaar veroordelen als ze naar een andere kerk gaan. Hoe kun je dat voorkomen? Door openheid, contact zoeken, elkaar in de ogen kijken, en ontdekken wat we gemeenschappelijk hebben, in plaats van de verschillen beklemtonen. In Nederland zijn we altijd zo op zoek naar wat ons scheidt. Als je in de eerste plaats een individu wilt zijn, wil je uniek zijn en dus juist niet als de ander. Dan ga je al gauw op zoek naar wat je anders maakt dan anderen.
Als je de relatie als uitgangspunt neemt, het samen doen en het zoeken naar eenheid, zul je al snel merken dat we in basale geloofszaken gemakkelijk overeenkomen. De ontkerkelijking gaat wel door, maar het zoeken naar bezieling en spiritualiteit lijkt eerder toe te nemen dan af te nemen. Zo geloven veel mensen wel in de hemel maar niet in God of iets dergelijks. Je kunt je afvragen waar dat vandaan komt. Wereldwijd gezien is ruim 80 procent van de mensen religieus, dat vergeten we wel eens in Nederland, in de veronderstelling dat geloven alleen maar voor eenvoudige of domme mensen is.”
Hoe ziet jouw godsbeeld eruit? Zo breed mogelijk of meer een persoonlijke God?
“Het godsbeeld is een heel boeiend thema. Ik heb er in mijn promotieonderzoek bij stilgestaan. Vaak is God een man en heel statisch. Een soort sinterklaas die af en toe eens wat geeft. Dat klopt allemaal niet. We leren God allereerst kennen door Jezus. Op hem kunnen we ons godsbeeld baseren. Het is een heel betrokken God, een God die ook huilt, een God die heel dynamisch is en zichzelf opoffert. God is altijd groter dan wij ons kunnen voorstellen. We proberen God inderdaad vaak te beperken tot onze eigen gedachten. We willen het voor God opnemen. Het mooie van religie is nu juist dat je dat niet hoeft te doen. God kan dat prima zelf, als je echt denkt dat God groot is.”
Jezus was heel inspirerend, maar niet zo aardig voor zijn moeder, hanteerde driftig een zweep om mensen weg te jagen en was woedend op een boom die niet genoeg schaduw gaf. Hij had een kort lontje. Dat zijn aspecten waar we nu weinig behoefte aan hebben.
“Jezus was ten volle een mens en daar hebben vooral christenen soms moeite mee. Niet-christenen hebben moeite met de goddelijke kant van Jezus.”
Ga je ook contact zoeken met moslims?
“Ik sta altijd open voor gesprekken. Er bestaan veel vooroordelen over moslims dus het is goed om contact met hen te zoeken.”
Is theologie nog een levensvatbaar vakgebied in een moderne samenleving?
“Ja, dat lijkt mij wel. Alleen al omdat bijna de helft van de Nederlanders religieus is en op zoek naar zingeving. Ook als je kijkt naar de geschiedenis en de invloed van het christendom op onze samenleving en de wereld. Theologie blijft relevant in gesprekken en in het zoeken naar verdieping. De vrijzinnige theologie is wel minder prominent geworden na Harry Kuitert en anderen. Er is wat minder aandacht voor, maar kerken tonen nu wel meer openheid. Mijn eigen vrijgemaakte kerk is daar een voorbeeld van en staat open voor verandering. Mijn kerk is de afgelopen vijftien, twintig jaar enorm veranderd, ook de kerkdiensten.
De gereformeerd-vrijgemaakte kerk staat bekend als behoudend, maar ik heb een hekel aan dat woord. Een goede gereformeerde kerk probeert niet alleen te behouden, maar juist te veranderen als het ten goede is. Kerken hobbelen soms een beetje achteraan bij nieuwe ontwikkelingen, maar ze komen wel. Net zoals de samenleving als geheel sterk is veranderd, bijvoorbeeld in de manier waarop we tegen vrouwenemancipatie en homoseksualiteit aankijken. Dat zijn ook nog maar recente ontwikkelingen.”
Steeds meer Nederlanders laten zich inspireren door meer dan één religie, volgens onderzoek van de Vrije Universiteit. Een positieve ontwikkeling?
“Ja, dat vind ik zeker niet negatief. Die openheid is mooi. We leven in een plurale samenleving waar van alles te koop is. Dat is op zichzelf heel goed, maar een nadeel is dat het te veel lijkt op consumeren terwijl religie ook om betrokkenheid vraagt. Je gaat ergens voor. Dan gaat het niet alleen om wat je kunt krijgen, maar ook om wat je kunt geven. Het multireligieuze kan tot vrijblijvendheid leiden en tot het voortdurend afwegen of iets bij je past of niet. En het kan volgend jaar weer anders zijn. Dat soort consumentisme kan ook onzeker maken.”
Bron: De Bezieling
————————————–
Almatine Leene en Jan Van De Kamp, Kerkgeschiedenis voor iedereen, Weten waar je vandaan komt, Kokboekencentrum (2020), 256 blz., € 22,99 (e-boek € 12,99)
Diverse auteurs onder redactie van Almatine Leene, Flirten met Rome, Protestanten naderen katholieken, Buijten en Schipperheijn (2017), 128 blz., € 15,30
Almatine Leene, Wim Markus, Dogmatiek voor iedereen, Jess (2016), 221 blz., € 20,99
Almatine Leene, Samen dansen in de kerk, Als mannen en vrouwen op God lijken, Buijten en Schipperheijn (2013), 120 blz., € 12,90
